|
4.Besh tashabbus va uning yuksak ma‟naviy madaniyatni ta‟minlashdagi o„rni.
Ma‘lumki ta‘lim mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy, g‗oyaviy-madaniy hayotining muhim tarmog‗idir. Ta‘lim asoslari O‗zbekistonda uning Konstitutsiyasi va «Ta‘lim to‗g‗risida»gi Qonun bilan kafolatlangan. O‗zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992-yil 2-iyuldagi qaroriga asosan «Ta‘lim to‗g‗risida»gi O‗zbekiston Respublikasining Qonuni amalga kirdi.
Ta‘lim sohasidagi mazkur qonunda respublikada ta‘limning jamiyatni ijtimoiy-iqtisodiy, ma‘naviy-madaniy rivojlantirishning ustuvor sohasi ekanligi e‘tirof etilgani holda ta‘lim sohasida davlat siyosatining asosiy tamoyillari, ta‘lim tizimi va boshqaruvi tartibi, ta‘lim-tarbiya xodimlarining haq-huquqlari, vazifalari, mas‘uliyatlari, maqsadlari belgilab berildi.
Xalq ta‘limi xodimlari hayotida muhim ahamiyatga molik ushbu qonun xalq ta‘limi sohasini barcha yo‗nalishlarda takomillashtirish, rivojlantirish ishlariga katta yo‗l ochdi. Oliy o‗quv yurtlari mamlakat ta‘lim tizimida yetakchi bo‗g‗indir. Chunki oliy maktab O‗zbekiston mustaqilligini mustahkamlovchi milliy boylikning o‗sishiga imkon yaratuvchi, kuchli, qat‘iyatli mutaxassislar shu bo‗g‗inda tayyorlanadi.
Ma‘lumki, sho‗rolar hukumati davrida hukmron tuzum o‗zining jahonda eng insoniy, eng odil va eng demokratik, eng savodxon jamiyat barpo etgani bilan maqtanib, butun jahonga jar solar edi. «Dunyodagi eng o‗qimishli mamlakat», «oliy ma‘lumotli mutaxassislar soniga ko‗ra jahondagi birinchi davlat» degan soxta ta‘riflar rasmiy va maqtanchoq mafkura orqali keng tashviq qilinardi.
Sirtdan qaraganda, haqiqatan ham manzara shunday edi. Sobiq SSSR da yuzlab universitet va institutlar, oliy va o‗rta maxsus bilim yurtlari, minglab ilmiy-tadqiqot muassasalari faoliyat ko‗rsatardi. Lekin ular, son va miqdor jihatidan ko‗p bo‗lgani bilan jahoniy andozalar darajasida emas edi. Buning asosiy sabablaridan biri kommunistik jamiyatda hamma narsa, jumladan, ilm-fan, maktab-maorif tizimining ham o‗sha yolg‗on va o‗lik g‗oyalarga qurbon qilinganida edi. Sovet Ittifoqini tanazzulga olib kelgan sabablardan biri ham shunda ekani shubhasiz.
Shuning uchun O‗zbekiston o‗z mustaqilligini qo‗lga kiritgach, ijtimoiy hayotning barcha jabhalari singari ta‘lim sohasini ham tubdan isloh qilish vazifasi jamiyat oldida ko‗ndalang bo‗ldi. Chunki sho‗ro hukumati boshqa sohalar singari milliy kadrlar tayyorlash masalasida ham riyokorona siyosat olib borardi. Eng nufuzli, jahon mezonlariga javob beradigan mutaxassislar etishtiradigan o‗quv muassasalari aksariyat Markazda – Rossiyada joylashgan bo‗lib, ittifoqdosh respublikalar, xususan O‗rta Osiyo mintaqasidan bu dargohlarga sanoqli vakillargina qabul qilinar, bunday imkoniyat chegaralangan edi. Natijada milliy respublikalarda noyob ixtisosga ega mutaxassislar etishmaydi, degan muammo sun‘iy ravishda vujudga keltirilib, bu yurtlarga ming-minglab «o‗z odamlari» jo‗natilar edi.
Shu bois istiqlolning dastlabki kunlaridanoq xalq ta‘limi tizimini jadal isloh qilishga kirishildi. Bir qator o‗quv yurtlarining maqomi, dasturlari va ta‘lim uslublari butunlay o‗zgartirildi. Eng zamonaviy, shu paytgacha bo‗lmagan eng zarur ixtisosliklar bo‗yicha alohida universitet va institutlar, jumladan, Mudofaa vazirligi qoshida Harbiy akademiya, Ichki ishlar vazirligi qoshida Ichki ishlar akademiyasi, Bank-moliya akademiyasi, Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti, Toshkent aviatsiya instituti, Navoiy tog‗-konchilik instituti kabi o‗nlab yangi o‗quv muassasalari tashkil etildi.
Ayni paytda xalq ta‘limi tizimini ham tubdan isloh qilish boshlandi. Ilg‗or mamlakatlarning tajribalari asosida va chet davlatlar bilan hamkorlikda ko‗plab litsey va gimnaziyalar ochildi. Boshqacha qilib aytganda, O‗zbekistonda maktabgacha ta‘lim muassasidan akademiyagacha bo‗lgan zamonaviy, yangi ta‘lim tizimi vujudga keltirildi.
Viloyatlarda ham yangidan-yangi o‗quv yurtlari ochildi. Prezident I.Karimovning 1992-yil 28-fevral Farmoni bilan 8 viloyat pedagogika institutlariga universitet maqomi berildi. Bu respublika hukumatining izchil madaniy-ma‘rifiy siyosatining yana bir dalili bo‗ldi. Bunday yangilanishdan ko‗zda tutilgan maqsad birinchidan, viloyatlarda oliy universitet ta‘limini tashkil etish, bu joylarda ilmiy-ma‘rifiy ishlarni rivojlantirishga, eng olis va chekka shaharlarni madaniy-ma‘rifiy markazga aylantirishga asos bo‗ldi. Ilmiy va ma‘rifiy ishlar xalq hayotiga tobora chuqurroq kirib bora boshladi. Bu mamlakat aholisi ongi va dunyoqarashini kengaytirishda katta ahamiyat kasb etdi. Bevosita mehnat jarayoni bilan bog‗liq odamlar endi ilmiy yangiliklardan doimo va o‗z vaqtida xabardor bo‗lib bordilar. Yangidan-yangi ilmiy-texnikaviy ishlanmalar, ixtirolar yaratilgan joyida tezroq ishlab chiqarishga joriy etilish imkonlari vujudga keldi.
Ikkinchidan, O‗zbekiston tarixiy-jug‗rofiy jihatdan xilma-xil sharoit va iqlimga ega bo‗lgan mamlakat. Buning ustiga, turli hudud xalqlari umumiy tarixga ega bo‗lgani bilan ruhiyati, yashash tarzi, voqelikka munosabati, uni idrok etish jihatidan ozmi-ko‗pmi farqlanadi. Bu hol bir viloyatning o‗zida ham turli ko‗rinishlarda ko‗zga tashlanadi. Ana shunday mamlakatda har bir hududning o‗ziga xos jihatlarini hisobga olmaslik mumkin emas edi.
Xususan, qadimiy Xorazm mashhur matematiklari, astronomlari, tarixchilari va davlat arboblari bilan, Farg‗ona vodiysi esa dunyo tan olgan shoir-u adiblari bilan mashhurdir. Uzoq davom etgan mustamlakachilik, haddan tashqari markazlashtirish natijasida markazdan uzoqda yashaydigan aholining ilmiy-madaniy saviyasi ancha orqada qoldi. Bu mamlakat ishlab chiqarishiga, iqtisod va umuman taraqqiyotiga kuchli salbiy ta‘sir ko‗rsatdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
