1-mavzu. O‘sish va rivojlanishning umumiy qonuniyatlari. Organizm va muxit

Biriktiruvchi to‘qima - ya’ni tayanch trofik to‘qima.Birikturuvchi (qo‘shuvchi) to‘qima tuzilishi va shakliga ko‘ra xilma xildir. Bu to‘qimaga suyaklar, qon, limfa, tog‘ay va paylar kiradi. Biriktiruvchi to‘qima joylashishiga va bajaradigan vazifasiga ko‘ra turli xususiyatlarga ega. Masalan, pay va tog‘aylar tarkibidagi biriktiruvchi to‘qima hujayralari orasida elastik tolalar ko‘proq. Shuning uchun ular cho‘zilish, bukilish, tortilish kabi ta’sirlarga chidamli bo‘ladi.
Muskul to‘qimasi. Muskul to‘qimasi uch xil bo‘ladi: ko‘ndlang yo‘lli, silliq tolali va yurak muskullari. Muskul hujayralarida miofibrill tolachalar
bo‘lib ular muskul tolasining qisqarish-yozilish xususiyatini ta’minlaydi.
Ko‘ndalang yo‘lli, ya’ni skelet muskullari odam tanasining tashqi sohasida
joylashib, suyaklarga birikib turadi. Shiming uchun ular skelet muskullar
deyiladi. Bu muskul tolalarining uzunligi bir necha millimetrdan to 10- 12 sm gacha bo‘ladi. Muskul tolasining sitoplazmasi sarkoplazma deb ataladi. Har bir muskul tolasida bir necha yadro, ipsimon ingichka tolachalar (miofibrillar) mavjud. Muskul tolalari mikroskopda ko‘rilganda ko‘ndalang yo‘nalishdagi chiziqlar shaklida ko‘rinadi. Shuning uchun bu muskul ko‘ndalang yo‘lli muskul deb ham yuritiladi. Skelet muskulining harakati odam ixtiyoriga bog‘liq. Shuning uchun biz qo‘l, oyoq, bosh kabi organlarimiz bilan xohlagan harakatni bajaramiz. Muntazam ravishda jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanilsa, skelet muskullari yaxshi
rivojlanadi. Silliq tolali muskullar duksimon tuzilgan bo‘lib, tolasi juda kalta - 0,1 mm atrofida. Bu muskullarning hujayrasida bitta yadro va sitoplazmada qisqarish xususiyatiga ega bo‘lgan kalta-kalta miofibrill ipchalari bo‘ladi. Silliq muskullar nafas olish organlari, oshqozon-ichak, siydik chiqarish yo‘llari, qon va limfa tomirlarining devorida joylashgan. Bu muskullar faoliyati odam ixtiyoriga bog‘liq emas, ya’ni ular odam tinch turganda, uxlagan vaqtda ham qisqarib-bo‘shashib, ish faoliyatini bajaraveradi. Yurak muskullari tuzilishiga ko‘ra ko‘ndalang yo‘lli muskullarga o‘xshasa ham, lekin bir muncha murakkabroq bo‘ladi. Ish faoliyati jihatidan silliq muskullar singari odam ixtiyoriga bog‘liq emas.