1-mavzu. O‘sish va rivojlanishning umumiy qonuniyatlari. Organizm va muxit

Organlar sistemasi. Bir xil vazifani bajaruvchi bir nechta organlar
yig‘indisi organlar sistemasi deyiladi. Masalan, nafas organlari sistemasi: burun, halqum, hiqildoq, traxeya, bronxlar hamda o‘ng va chap o‘pkalardan tashkil topgan; yurak-qon tomirlar sistemasi: yurak, arteriya, kapillyarlar, vena va limfa tomirlari hamda tugunlaridan iborat.
Organizm. Yuqorida aytilganlardan ma’lumki, odam organizmi murakkab
biologik sistema bo‘lib, u hujayralar, to‘qimalar, organlar va organlar sistemasidan tashkil topgan. Odamda quyidagi sistemalar shakllangan bo‘lib, ular doimo ishlab turadi:
1) tana negizini hosil qiladigan, tana qismlarining bir-biriga nisbatan
harakatlanishi hamda organizmning fazoda harakatlanib borishini ta’minlab beradigan tayanch-harakat sistemasi;
2)atrofdagi muhitdan qonga kislorod yetkazib berish va moddalar almashinuvining oxirgi mahsulotlaridan biri karbonat angidrid gazini
organizmdan chiqarib yuborishni ta’minlovchn nafas sistemasi;
3) qon va limfa tomirlarida qon bilan limfa yurib turishini ta’minlab
beradigan yurak-tomirlar sistemasi;
4)ovqatni o‘zlashtirib, hazm qilish uchun, shuningdek oziq moddalarning
qon bilan limfaga so‘rilib o‘tishi uchun xizmat qiluvchi hazm sistemasi;
5)moddalar almashinuvi mahsulotlarini organizmdan chiqarib turishni
ta’minlab beruvchi ajratish (yoki chiqarish) sistemasi;
6)endokrin sistema, bu sistema bezlari organizm funksiyalarining gumoral yo‘l bilan idora yetilishida qatnashuvchi gormonlarni ishlab chiqaradi;
7)ko‘payish funksiyasini ado etadigan va shu organizmlarning yashab qolishini quvvatlab turadigan jinsiy sistema;
8)tashqi dunyodan va organizmning ichki muhitidan keladigan ta’surotlarni idrok etuvchi sezgi organlari sistemasi;
9)barcha sistemalarning holati bilan faoliyatini idora etib boradigan
nerv sistemasi. Organizm naqadar murakkab tuzilganligidan qatiy nazar, uning barcha to‘qima va organlari bir biri bilan uzviy bog‘langan holda ishlaydi.