1-mavzu. “O‘lchash asboblarini konstruksiyalash” faniga kirish. Reja

Namunaviy o‘lchash vositalari faqat etalonlardagi o‘lchov birliklarini ishchi o‘lchash vositalariga uzatadi. Aniqligi bo‘yicha namunaviy o‘lchash vositalari razryadlarga bo‘linadi.
Ishchi o‘lchash vositalari birlik o‘lchamlariga bog‘liq bo‘lmagan holda barcha o‘lchashlarda qo‘llaniladi.
Har bir o‘lchash vositalari o‘zining vazifasiga qarab ishlatiladi. Ishchi o‘lchash vositalari tekshirish va kalibrlash ishlarida qatnashishga ruxsat berilmaydi.
O‘lchashdagi xatolik o‘lchashning muhim xususiyatlaridan biri bo‘lib, o‘lchash natijalarining haqiqiy o‘lchov qiymatlariga yaqinlashuv darajasining miqdoriy baholanishidir.
O‘lchashdagi xatoliklar doimiy va nisbiyga bo‘linadi.
Doimiy xatolik ( )- o‘lchash natijalarining (X) haqiqiy o‘lchanayotgan o‘lchov qiymatlari (X₀) orasidagi farqi.
.
Ko‘pincha doimiy xatolik nisbiy birlikda ifodalanadi.
Nisbiy xatolik ( ) – doimiy xatolikning o‘lchanayotgan o‘lchov qiymatlariga nisbati bo‘lib, foizda hisoblanadi.
.
Me’yoriy nisbiy xatolik me’yoriy xatolik S ning asbob ko‘rsatkish
A nisbati bo‘yicha foizda aniqlanadi:
.
Turli xil sabablarga binoan o‘lchash xatoligi kelib chiqadi. SHu sababli o‘lchashdagi xatolik 10 ta tasodifiy o‘lchovlar asosida e’tiborga olinadi.
SHu sababli birinchi tashkil etuvchilarga sistematik xatolik deyiladi
va tashkil etuvchi o‘lchashdagi xatoliklar kabi hisoblanadi. Ikkinchi tashkil etuvchilarga tasodifiy xatoliklar deyiladi.
Aniqlik ko‘rsatkichi, nisbiy va me’yoriy xatoliklarga teskari proporsional bo‘ladi:
Me’yoriy aniqlik T_m=1/_m;
Haqiqiy aniqlik T_h=1/h.
Nisbiy xatolik va aniqlik ko‘rsatkichi shkalaning joyiga bog‘liq: boshlanishida aniqlik eng kam miqdorda, oxirida esa aniqlik yuqori bo‘ladi.
Asbobning sezgirligi S shkala ko‘rsatkichining Y chiziqli siljishini o‘lchayotgan o‘lchov qiymati X ning o‘zgarish nisbati bo‘yicha aniqlanadi.
Asbobning sezgirligi quyidagicha aniqlanadi:
.
CHiziqli siljish esa quyidagicha hisoblanadi:
,
bu erda: - oraliq soni (ko‘pincha 2-3 oraliq), -bir oraliqning uzunligi «S» ko‘pincha mm/g yoki mm/mg da o‘lchanadi.
O‘lchashdagi xatolik turli sabablarga ko‘ra kelib chiqadi.
Sistematik xatolik o‘z navbatida instrumental, uslubiy va sub’ektiv xatoliklarga bo‘linadi.