1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

Утилизация қиймати - мулкнинг эгаси шу объектни тўлиқ тугатиши орқали олиши мумкин бўлган соф маблағ (сумма) ни ифодалайди.
Махсус қиймат – бу харидорлар учун бозорда маъқул бўлмаслиги мумкин бўлган, қизиқишлар комбинацияси натижаси ҳисобланган, устунликларни акс эттирувчи махсус харидор тўлаши мумкин бўлган бозор қийматидан ортиқ суммадир.
Бирлашув қиймати – бу икки ва ундан ортиқ манфаатларнинг бирлашуви натижасида юзага келадиган исталган қўшимча қийматдир, бунда бирлашган манфаатлар қиймати бирламчи манфаатлар қийматидан қимматроқ бўлади.
Қолдиқ қиймат – ер майдонидан фойдаланишда унинг жорий бозор қийматини ҳисоблашга асосланган баҳолаш усулини намоён этади.
Солиқ солиш қиймати - Ўзбекистон қонунчилигига мувофиқ, эскириш даражасини ҳисобга олувчи тиклаш қийматига асосланган инвентаризация қийматига ўхшаш қиймат. Ривожланаган бозор иқтисодиётига асосланган мамлакатларда солиқ солиш бозор қиймати бўйича амалга оширилади.
Асосий фондлар (активлар)нинг тиклаш қиймати – замонавий шароит ва жорий нархларда асосий фондларни тиклаш учун зарур харажатлар йиғиндисидир. Тиклаш қиймати асосий фондларнинг таркиби, динамикаси, амортизация ажратмалари ҳажмини аниқлаш, рентабеллик даражаси ва ишлаб чиқариш самарадорлигининг бошқа кўрсаткичлари ҳақида маълумотлар олиш учун ҳисобланади. Одатда аниқ санага асосий фондларни қайта баҳолаш белгиланади. Бу ҳолда у баланс қиймати ва суғурта баҳоси сифатида қўлланилади.
Бу қийматни ўриндошлик қиймати деб ҳам аташади.
Юқорида кўриб чиқилган қиймат турларини иккита гуруҳчаларга гуруҳлаш мумкин: айрибошлашдаги қиймат ва фойдаланишдаги қиймат (6.3-расм).

Баҳоловчи ўз фаолиятида у ёки бу қиймат турини қўллаган вазиятда шу атама нимани англатишига изоҳ бериб ўтиши лозим.

Кўчмас мулкни баҳолаш тамойиллари
Баҳолаш ҳақидаги илм асосида бир қатор тамойиллар ётади, улар баҳолаш бўйича исталган топшириқни бажариш ва исталган ҳисоботни шакллантириш жараёнларини бошқаради. Бу тамойиллар кўчмас мулк бозори иштирокчилари томонидан умумиқтисодий қонунларни талқин этилишини кўзда тутади ва баҳога таъсир этувчи сабабларни умумлаштиришга қаратилган бўлади. Қуйида муҳим деб ҳисобланувчи тамойиллар келтирилган (6.4-расм).

Аниқ объектни баҳолашда тамойилларнинг барчаси эмас, балки бир нечтаси қўлланилиши мумкин.