1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

2.4. Мулк қийматига таъсир қиладиган омиллар

Қийматни аниқлаш учун баҳоловчи қийматга таъсир қиладиган омилларни, шунингдек ҳар битта омилнинг аҳамиятини билиши лозим. Корхона қийматини белгилаб берувчи энг асосий омиллардан бири бўлиб бозор омиллари, вақт омили, хавф омили, бозор конъюнктураси, рақобатнинг даражаси ва модели, баҳоланаётган объектнинг иқтисодий ўзига хос хусусиятлари, шунингдек макро ва микроиқтисодий муҳит хизмат қилади.

Асосий омиллар бўлиб вақт ва хавф ҳисобланади. Бозор иқтисодиёти динамикаси билан ажралиб туради. Вақт омили – эҳтимол барча бозор жараёларига, нархга, қийматга, қарор қабул қилишга таъсир қиладиган энг муҳим омил бўлиб ҳисобланади.
Самарасиз сарфланган вақт пулнинг йўқотилишини билдиради. Бундан қутулишнинг ягона йўли – капитални ишлашга мажбур этишдир. Пуллар “Ўлик юк” бўлиб ётган бўлса фойда келтирмайди. Бунда фойда олиш вақти муҳим бўлади, чунки олиб бўлинган фойда янада кўпроқ фойда олишга сарфланиши мумкин.
Фойда олиш вақти интерваллар, даврлар билан ўлчанади. Интервал, ёки давр бир кун, ҳафта, ой, квартал, ярим йиллик ва йил бўлиши мумкин.
Пуллар тўланиши ёки олиниши лозим бўлган вақт баҳолаш жараёнида биринчи ўриндаги аҳамиятни касб этади. Объектнинг бозор қиймати вақт давомида кўп сонли омиллар таъсирида ўзгаради, шунинг учун у жорий вақтга нисбатан ҳисобланиши мумкин. Эртага бозор қиймати бошқача бўлади. Демак мулкчилик объектларининг доимий баҳоланиши ва қайта баҳоланиши умумман олганда бозор иқтисодиёти шароитида зарурий ҳисобланади.
Бозор иқтисодиётининг бошқа белгилаб берувчи жиҳати бўлиб хавф хизмат қилади. Хавф деганда бозор конъюнктураси, макроиқтисодий жараёнлар ва ҳ.к.лар билан боғлиқ бўлган ноаниқлик ва ўзгарувчанлик тушунилади. Бошқача қилиб айтганда хавф – бу инвестициялардан олинадиган фойда олдиндан айтиб бериладиган фойдадан кам ёки кўп бўлиши эҳтимолидир. Баҳолаш пайтида хавфнинг турли хиллари мавжудлигини ва бозор иқтисодиёти шароитида бирорта ҳам қўйилмалар абсолют жиҳатдан хавфсиз бўла олмаслигини унутмаслик лозим.
Баҳоловчи томонидан қўлланиладиган ёндашувлар ва усуллар баҳолаш жараёни хусусиятларига, баҳоланаётган объектнинг иқтисодий хусусиятларига, шунингдек баҳолаш мақсаддлари ва тамойилларига мос равишда белгиланади.