1-mavzu. Meva va rezavor meva o’simliklarini biologik-xo’jalik guruxlarga ajratish Ishning maqsadi

Bog’ yerini ishlashda traktorga osib ishlatiladigan bog’ plugi, yumshatgichlar, chizel-kultivator, bog’ diskli boronasi, frezalardan foydalaniladi.

Bog’larni o’g’itlash tizimi

Meva ekinlaridan yuqori hosil olish bog’larda yuqori agrotexnika kompleksini qo’llash yo’li bilan bajarilishi mumkin, bunda o’g’itlash muhim ahamiyatga ega. Bog’larni o’g’itlashda quyidagilarga e’tibor berish lozim.
1. Meva daraxtlari uzoq vaqt bir joyda o’sadi (20 yildan 100 yilgacha va hatto undan ko’proq), bu tuproqdagi mineral o’g’itlarning bir tomonlama sarflanishiga olib keladi:
2. Kuchli rivojlangan ildizlarga ega, ular 6 metrgacha va undan ham chuqurroqqa va 10-12 m gacha atrofga tarqaladi, bular o’zlashtirish kiyin bo’lgan oziq moddalardan foydalanishga qobiliyatli bo’ladi.
3. Daraxtlarning o’sishi va rivojlanishi ekologik sharoitlarga, ayniqsa tuproq sharoitiga bog’liq;
4. Muhitning noqulay sharoitlaridan garmsel, shamol, sovuq va shu kabilardan doimiy ravishda himoya qilinishga muhtoj;
5. Yog’ochlik, barglar, kurtaklar va mevalar hosil qilish uchun tuproqdan ko’p miqdorda oziq moddalar o’zlashtiradi. Bog’ qator oralariga ekiladigan sabzavot – poliz ekinlari azot, fosfor va kaliyni ko’p miqdorda o’zlashtiradi. Bu mevachilik amaliyotida hamma vaqt ham hisobga olinmaydi va natijada meva daraxtlari kuchsizlanib, ularning o’sishi va hosildorligi kamayib ketadi.
O’g’itlarning meva daraxtlariga ta’siri. O’g’itlardan oqilona foydalanilsa, ular o’simliklarning yer ustki qismlari va ildizlarning rivojlanishiga yaxshi ta’sir etadi. O’g’itlangan yerdagi olma daraxtlarining (M.M.Mirzayev nomli O’zBUV IIB ning ma’lumotlari) novdasi nazoratga nisbatan 80 % ko’p o’sgan, hosili esa 25-75 % oshgan, ayrim hollarda – ildizlar regenerasiyasi 2-3 marta yaxshilanadi. Shu bilan birga birmuncha uzoq yashaydi va daraxtlar sovuqqa ancha chidamli bo’lib boradi, masalan, olma bilan o’rikning chidamligi 12-15 % (Z.I.Koreysha, A.A.Ribakov), organik-mineral o’g’itlar bilan o’g’itlangan shaftoli kurtaklarining chidamligi esa 25-30 % ortgan (K.K.Nazarov, A.A.Ribakov) va bunday yerlarda daraxtlar erta hosilga kiradi. Ularda fotosintez kuchayadi, meva kurtaklar ko’p hosil bo’ladi va muntazam ravishda hosil beradi, fosfor va kaliy o’g’itlar meva yetilishini tezlashtiradi.
Daraxtlarni o’g’itlash mevalar sifatiga ham ta’sir qiladi; ularning vazni o’rtacha 15 % gacha ortadi; mevalarning rangi yaxshilanadi. Tuproqdagi oziq-moddalarning eng ko’p qismini daraxtlar meva, so’ngra esa barg hosil qilishga va shu yilgi novdalarning o’sishiga sarflaydi. Daraxt qancha qari bo’lsa, u yerdan oziq moddalarni shuncha ko’p o’zlashtiradi. Yil davomida o’simlik oziq moddalarning ko’p qismini o’suv davrining birinchi yarmida, asosan bahorda, ya’ni jadal o’sayotganda va tugunchalar rivojlanayotganda, so’ngra esa o’suv davrining ikkinchi yarmida, shox-shabbalari yo’g’onlashayotganda, mevalari kattalashayotganda muhim davrlar hisoblanadi.
O’suv davrining oxirida, mevalarni yig’ib-terib olgandan keyin, sovuq tushguncha o’simliklarning oziq moddalarga bo’lgan talabi ancha kamayadi. Meva daraxtlarining guli, tugunchalari va barglari tarkibida azot, fosfor hamda kaliy eng ko’p bo’ladi, qari yog’ochligida va yo’g’on ildizlarida ularning miqdori kamroq bo’ladi. Shuning uchun, mevali daraxtlar gul va tugunchalarini ko’p to’kib yuborsa, ulardagi moddalar kamayib ketadi.
O’zbekistonda o’stirilayotgan meva daraxtlari, azot va fosforni bir muncha ko’proq, kaliy, kalsiy, marganes, bor va boshqa elementlarni esa kamroq talab qiladi. Tuproqda mikroelementlar yetishmaganda daraxt barglari va mevalarida turli dog’lar paydo bo’lib, shakli buzilishi mumkin.

-jadval
Meva daraxtlarini oziq moddalarni o’zlashtirib olishi haqida M.Mirzayev nomidagi Bog’dorchilik, uzumchilik va vinochilik

IIB ning ma’lumoti

Turlar	Hosil, ga/s	Bir gektardan o’zlashtirib olingan, kg/ga hisobida
		Azot	fosfor	Kaliy