1-mavzu. Menejment faning predmeti, ob’ekti va usuli

8.2. Ishlab chiqarishni boshqarishda ob’ekt va sub’ekt tushunchalari

Ishlab chiqarish ikki turdagi boshqarishni tashkil qiladi:

• 
  buyumni, ya’ni mehnat vositalarini boshqarish;
  
• 
  odamlar (ishchilar) ni boshqarish.
  

Buyumni boshqarish uning o‘zini ishlab chiqarish jarayonidan iborat. Bu jarayonda ishchilar moddiy boylik olish maqsadida mehnat buyumlariga ta’sir ko‘rsatadilar va boshqarish su’bekti rolini bajaradilar. Moddiy boylik olish uchun mehnat buyumlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan ishchilar.

• 
  boshqaruvchi tizimda boshqarishning ob’ekti (odamlarni boshqarish);
  
• 
  boshqariladigan tizimda boshqarishning sub’ekti (buyumni boshqarish) sifatida ishtirok etadilar (6-rasm).
  

6-rasm. Boshqaruv ob’ekti va sub’ekti

Ishlab chiqarishni boshqarish – ishchilarni boshqarishdan iborat bo‘lib, ular o‘z navbatida mehnat vositalarini boshqaradilar. Odamlarni boshqarish ishlab chiqarishda ularning munosabatlariga ham ta’sir ko‘rsatishdir.

Masalan: har bir korxona sexlararo asosiy va yordamchi sexlar o‘rtasida, har bir sexda esa uchastkalararo; o‘z navbatida har qaysi uchastka yoki brigadalarning ishchilari o‘rtasida ishlab chiqarish aloqalari va munosabatlari mavjud bo‘ladi.
Shuningdek, korxonalar boshqa korxonalar bilan mahsulot sotish, ishlab chiqarish vositalari bilan ta’sinlash borasida ham ishlab chiqarish aloqalarini o‘rnatadi. Bu munosabatlar kooperatsiya va mehnatni, ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish darajasiga bog‘liq.
Iqtisodiy faoliyat ishlab chifarishdan boshlanadi. Har qanday ishlab chiqarishda ikki omil shaxsiy insoniy omil va moddiy ashyoviy omil ishtirok etadi.


Ik Ich/ch _T A I

Ichv
Bu yerda: Ik – ishchi kuchi (shaxsiy insoniy omil);
Ichv – ishlab chiqarish vositalari (mehnat predmetlari, ya’ni xom-ashyo, materiallar va mehnat qurollari, ya’ni mashina, asbob-uskunalar, o‘lchash, hisoblash asboblari va hk) ;
Ichv – ishlab chiqarish jarayoni;
T- taqsimot;
A- ayriboshlash;
I – iste’mol.
Ishlab chiqarish jarayonida mahsulot yaratiladi va u taqsimot, ayriboshlash orqali iste’mol qilish bilan tugallanadi.
Ishlab chiqarish muhitda boshqarish faoliyatining asosiy maqsadi – bu ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va yuqori foyda olishdir. Foyda olish esa:

• 
  ishlab chiqarish omillaridan foydalanish samaradorligiga;
  
• 
  investitsiya samaradorligiga;
  
• 
  mahsulot sifat va uning raqobatbardoshligiga;
  
• 
  tez va samarali qarorlarning qabul qilinishiga;
  
• 
  yangi texnika va texnologiyaning joriy qilish darajasi kabi qator omillarga bog‘liqdir.
  

Demak, ishlab chiqarishni boshqarish bevosita, ishlab chiqarish jarayoniga ta’sir qiluvchi tashqi va ichki omillarni boshqarish jarayonlarini o‘z ichiga oladi.

• 
  ishchi kuchini boshqarish;
  
• 
  ishlab chiqarish vositalarini boshqarish
  
• 
  texnika va texnologiyani boshqarish
  
• 
  ishlab chiqarish samaradorligini boshqarish
  
• 
  mahsulot sifatini boshqarish
  
• 
  investitsiya samaradorligini boshqarish
  
• 
  innovatsion jarayonni boshqarish va boshqa.
  

Qayd qilingan ob’ektlarni boshqarish dastlab rejalashtirishdan boshlanib, ishlab chiqarishni tashkil qilish, uni tartibga tushirish, muvofiqlashtirish bilan davom ettirilib, nazorat bilan tugaydi. Bu yerda rag‘batlantirish ishlab chiqarishni boshqarishning barcha funksiyalari jarayonida o‘z aksini topadi.