1-Мавзу. "Корхоналарни ривожлантириш стратегияси" фанининг

 Иқтисодий салоҳият ҳолатини ифодаловчи кўрсаткичлар
63
 
Кўрсаткичлар-
нинг номи 
Нимани ифодалаши 
(мазмуни) 
Аниқланиш 
формуласи 
1.1. 
Иқтисодий 
салоҳият Умумий 
ва 
ўртача 
қиймати 
Таҳлил 
даврида 
Иқтисодий 
салоҳиятсуммасининг 
ўртача 
неча 
сўм 
эканлигини ифодалайди 
(Иқтисодий 
салоҳиятйб+Иқтисо
дий салоҳиятйо)/2 
1.2. 
Иқтисодий 
салоҳиятнинг 
таркибий 
тузилиши 
Иқтисодий 
салоҳиятҳар 
бир моддасининг (Исi) 
умумий 
суммадаги 
улушини ифодалайди 
Исi 
*100/Иқтисодий 
салоҳият 
1.2.1. 
Ав.нинг 
Иқтисодий 
салоҳиятумумий 
суммасидаги 
улуши 
Ав.нинг 
Иқтисодий 
салоҳият 
Умумий 
суммасида неча фоизни 
ташкил 
қилишини 
кўрсатади 
100
х
Ис
Ав
1.2.2. 
Айм.нинг 
Иқтисодий 
Айм.нинг 
Иқтисодий 
салоҳият Умумий ҳажмида 
100
х
Ис
Айм
63
Абдукаримов И.Т. ва бошқалар Корхона иқтисодий салоҳияти таҳлили. – Т.: Иқтисодиёт ва ҳуқуқ 
дунёси, 2010, – 256 б. 

---

362 
салоҳият Умумий 
суммасидаги 
улуши 
неча 
фоиз 
ташкил 
қилишини ифодалайди 
1.2.3. 
На.нинг 
Иқтисодий 
салоҳият Умумий 
суммасидаги 
улуши 
На.нинг 
Иқтисодий 
салоҳият 
Умумий 
суммасида 
неча 
фоиз 
ташкил 
қилишини 
кўрсатади 
100
х
Ис
На
1.2.4. 
Мс.нинг 
Иқтисодий 
салоҳият Умумий 
суммасидаги 
улуши 
Меҳнат 
салоҳиятининг 
Иқтисодий 
салоҳият 
Умумий суммасида неча 
фоиз ташкил қилишини 
ифойдалайди 
100
х
Ис
Мс
1.3. 
Иқтисодий 
салоҳият 
таркибига 
кирувчи 
моддалар 
ҳолатини 
ифодаловчи 
кўрсаткичлар 
Иқтисодий 
салоҳият 
таркибига кирувчи ҳар бир 
моддаси (Ав. Айм. На. 
Мс.) 
бўйича 
уларнинг 
ҳолатини 
ифодаловчи 
кўрсаткичлар 
тизими 
тегишли моддалар таҳлил 
қилинганда 
алоҳида 
тасвирланади 
Ушбу кўрсаткичлар 
тегишли 
моддаларни таҳлил 
қилганда 
аниқланади 
Корхонанинг қай даражада иқтисодий салоҳият билан 
таъминланганлигини аниқлаш учун ҳам кўрсаткичлар тизимидан 
фойдаланилади. 
38-жадвал. 
Иқтисодий салоҳият билан таъминланганликни ифодаловчи 
кўрсаткичлар
64
64
Абдукаримов И.Т. ва бошқалар Корхона иқтисодий салоҳияти таҳлили. – Т.: Иқтисодиёт ва ҳуқуқ 
дунёси, 2010, – 256 б. 

---

363 
Кўрсаткичларнинг 
номи 
Нимани ифодалаши 
(мазмуни) 
Аниқланиш 
формуласи 
2.1. 
Корхона 
активларининг 
Иқтисодий 
салоҳият 
билан 
таъминланганлиги 
1 
сўм 
корхона 
активлари 
суммасига 
қанча 
Иқтисодий 
салоҳият суммаси тўғри 
келганлигини кўрсатади 
Б
Ис
2.2. Мс.нинг Иқтисодий 
салоҳият 
билан 
таъминланганлиги 
1 сўм меҳнат салоҳияти 
қийматига 
қанча 
Иқтисодий 
салоҳият 
суммаси 
тўғри 
келганлигини 
ифодалайди 
Мс
Ис
2.3. 
Иқтисодий 
салоҳият 
Таркибига 
кирувчи 
моддалар 
билан 
таъмин-
ланганликни 
ифодаловчи 
кўрсаткичлар 
Иқтисодий 
салоҳиятнинг таркибига 
кирувчи 
ҳар 
бир 
моддаси 
билан 
таъмиланганликни 
ифода 
этадиган 
кўрсаткичлар 
тизими 
Ав. Айм. На. Мс. 
кўрсаткич-лар 
ўрганилганда алоҳида 
тасвирланади 
Ушбу 
кўрсаткичлар 
Иқтисодий 
салоҳиятнинг 
тегишли 
моддаларини 
таҳлил 
қилганда 
аниқланади 
Корхонанинг молиявий натижаларида иқтисодий салоҳиятнинг 
тутган ўрнини баҳолаш учун алоҳида кўрсаткичлар тизимидан 
фойдаланилади. 
39-жадвал. 
Корхона иқтисодий салоҳият самарадорлигини ифодаловчи 
кўрсаткичлар 

---

364 
Кўрсаткичларнинг 
номи 
Нимани ифодалаши 
(мазмуни) 
Аниқланиш 
формуласи 
3.1. 
Иқтисодий 
салоҳият 
Рентабеллиги 
100 
сўм 
иқтисодий 
салоҳият қийматига неча 
сўм фойда тўғри келишини 
ифодалайди 
100
х
Ис
Ф
3.2. 
Иқтисодий 
салоҳият 
Даромадлилиги 
100 
сўм 
Иқтисодий 
салоҳият қийматига неча 
сўм 
даромад 
тўғри 
келишини ифодалайди 
100
х
Ис
Д
3.3. 
Иқтисодий 
салоҳият 
Натижавийлиги 
1 сўм Иқтисодий салоҳият 
қийматига 
неча 
сўм 
натижавий 
кўрсаткич 
(сотилган маҳсулот, товар 
маҳсулоти ва ҳ.к.) тўғри 
келишини кўрсатади 
Ис
Q
3.4. 
Иқтисодий 
салоҳият Таркибига 
кирувчи 
моддалар 
самарадорлигини 
ифодаловчи 
кўрсаткичлар 
Иқтисодий 
салоҳият 
таркибига 
кирувчи 
моддалар (Ав. Айм. На. 
Мс.) 
самарадорлигини 
ўрганишда 
кўрсаткичлар 
тизими 
шаклида 
фойдаланилади 
Ушбу 
кўрсаткичлар 
Иқтисодий 
салоҳиятнинг 
тегишли 
моддаларини 
таҳлил 
қилганда 
аниқланади 
М
анба: Абдукаримов И.Т. ва бошқалар Корхона иқтисодий 
салоҳияти таҳлили. – Т.: Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси, 2015, – 256 б. 
Келтирилган кўрсаткичлар учун ахборотлар асосан корхонанинг 
бухгалтерия баланси ва молиявий натижалар тўғрисидаги 
ҳисоботларидан олинади. 
Корхона иқтисодий салоҳиятини ифодаловчи кўрсаткичлар 
тизимини асослаш ва уларни таҳлил қилиш йўлларини ишлаб чиқиш 

---

365 
нафақат назарий, балки муҳим амалий аҳамиятга эга. чунки хўжалик 
юритувчи субъектларга даромад (фойда) келтиришда, унинг 
фаолиятини таъминлашда корхонанинг активлари билан бирга унда 
банд бўлган меҳнат салоҳиятлари ҳам иштирок этади. 
Назорат ва муҳокама учун саволлар 
1. Ишлаб чиқариш самарадорлигининг моҳияти нимада ва у корхона 
умумий фаолияти самарадорлигидан қандай фарқ қилади? 
2. Самарадорликнинг қандай турларини биласиз? Самаранинг 
самарадорликдан фарқи нимада? 
3. Корхона ишлаб чиқариш фаолияти самарадорлигининг муҳим 
кўрсаткичлари мазмунини очиб беринг. Бу кўрсаткичларни 
ҳисоблаш усули қандай? 
4. Сизнинг фикрингизча, қайси кўрсаткич корхона фаолияти 
самарадорлигини кўпроқ акс этитради? 
5. Корхона фаолияти самарадорлигини оширишнинг асосий йўллари 
ва омилларини санаб беринг. 
6. Бозор шароитларида самарадорликни иқтисодий кўрсаткич ҳамда 
тушунча сифатида қабул қилиш мумкинми? 
7. Ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишда асосий ўрин кимга 
тегишли: инсонларгами, ресурсларгами ёки фан-техника 
тараққиётигами? 
15-мавзу Корхоналарнинг стратегик ривожланишида 
инвестицион сиёсат ва инвестиция муҳити 
15.1.Инвестициялар ва инвестицион фаолият тушунчалари. 
Инвестициялар бозори.
15.2.Корхоналарнинг 
инвестицион 
сиёсати 
ва 
уни 
шакллантиришнинг асослари. 

---

366 
15.3.Иқтисодиётда 
инвестиция 
инвестицион 
муҳит 
жозибадорлигини оширишнинг асосий йўналишлари 
15.1.Инвестициялар ва инвестицион фаолият тушунчалари. 
Инвестициялар бозори. 
Инвестициялар 

иқтисодиёт ва корхоналар миқёсида янги ишлаб 
чиқариш 
корхоналари 
яратиш 
ёки 
мавжуд 
корхоналарни 
замонавийлаштириш, 
илғор 
техника 
ва 
технологияларни 
ўзлаштириш, маҳсулот ишлаб чиқариш ва фойда (даромад) олишни 
кўпайтириш мақсадида узоқ муддатли маблағлар киритилишидир. 
Инвестициялар ижтимоий ишлаб чиқариш тузилмасини яхшилаш, 
ишлаб чиқаришдаги номутаносибликларини бартараф қилиш ва 
истеъмол бозорини таъминлашда алоҳида эътиборга эга. 
ЎзР 24.12.1998 й. “Инвестиция фаолияти тўғрисида”ги қонунига 
мувофиқ инвестициялар деганда иқтисодий ва бошқа фаолият 
объектларига киритиладиган моддий ва номоддий неъматлар ҳамда 
уларга доир ҳуқуқлар тушунилади. Инвестиция фаолияти сифатида 
эса инвестиция фаолияти субъектларининг инвестицияларни амалга 
ошириш билан боғлиқ ҳаракатлари мажмуи қабул қилинади. Ушбу 
фаолиятнинг асосий фигура бўлган инвесторлар қаторига ўз 
маблағларини, қарзга олинган ва жалб этилган маблағларни, мулкий 
бойликларни ва уларга доир ҳуқуқларни, шунингдек интеллектуал 
мулкка доир ҳуқуқларни инвестиция фаолияти объектларига 
инвестициялашни 
амалга 
оширувчи 
инвестиция 
фаолияти 
субъектлари киритилади. Инвестиция фаолияти иштирокчиси 
деганда 
инвесторнинг 
буюртмаларни 
бажарувчи 
сифатида 

---

367 
инвестиция фаолиятини таъминловчи инвестиция фаолияти субъекти 
тушунилади.