1-мавзу. Кириш. Озиқ – овқат хавфсизлиги муаммосини асосий йўналишлари Мавзу режаси

Адекват овқатланиш назарияси асосида турли овқатланиш концепциялари ишлаб чиқилган.
Дифференцирланган овқатланиш концепцияси озиқ-овқат маҳсулотлари таркиби ва одамни биологик конституцияси (генотип) тўғрисидаги энг замонавий маълумотларга асосланади. Овқатнинг организмга келтирадиган фойдаси овқатнинг таркибий қисми ва организмнинг уни ўзлаштириш қобилиятидан боғлиқ бўлади.
Йўналтирилган (мақсадли) овқатланиш концепциясининг тарафдорлари бир турдаги омиллар таъсири остида эволюцион жараён натижасида организмнинг тартибга солувчи тизимларини тавфсифлари яқинлашиб боради. Шунинг учун ҳар бир оқилона овқатланиш тури фақат етарлича бир жинсли ахоли гурухи учун тавсия этилиши мумкин.
Индивидуал овқатланиш концепциясида ўхшаш овқатланиш меъёрларини фақат унчалик катта бўлмаган ахоли гурухлари учун тавсия этиш мумкинлиги назарда тутилади. Хақиқатдан ҳам, бир хил ёш ва жинсдаги одамларнинг, хаттоки ўхшаш шароитларда яшасалар ҳам, хаммасини ўхшаш деб ҳисоблаш хато ва шунинг учун хар бирини индивидуал хусусиятини инобатга олиш зарур бўлади.


4. Овқатланишни альтернатив назариялари
Охирги ўн йилларда кўплаб янги овқатланиш назариялари пайдо бўлдики, улар, чуқур тарихий илдизларга эга бўлган, анъанавий тассавурларга мос келмайди. Шубхасиз, хар бир ушбу назарияларда мақсадга мувофиқлик мавжуд. Уларнинг асосийларини кўриб чиқамиз.
Вегетарианлик энг қадимий альтернатив овқатланиш назарияларига тегишли. Бу, ҳайвонот маҳсулотлари истеъмолини инкор этувчи ёки чекловчи овқатланиш назариялари тизимининг умумий номланиши ҳисобланади. “Вегетарианлик” атамаси лотинчадан “wegetarlus” - ўсимликдан келиб чиқади. Озиқавий рациондан нафақат гўшт ва балиқни, шунингдек сут, тухум, увилдириқни ҳам чиқариб юборилишини тақозо этувчи тоза ёки қаттиқ вегетарианлик ва сут, тухум, яъни хайвонот маҳсулотларини истеъмол қилинишига рухсат берувчи юмшоқ вегетарианлик фарқланади.
Вегетарианликни одатий овқатланишга нисбатан устунлиги атеросклероз билан касалланиш хавфини камайтирилиши ҳисобланади. Вегетарианлик пархезида артериал босим нормаллаштирилади, бунда қоннинг қовушқоқлиги пасаяди, ичакнинг шишли касалликлари кам қайд қилинади, сафро ажралиши ва жигар функцияси яхшиланади, бошқа ижобий эффектлар кузатилади.
Аммо кўпгина тадқиқотчилар, қаттиқ вегетарианликда организни тўлақонли оқсиллар, тўйинган ёғ кислоталари, темир, баъзи витаминлар билан етарлича таъминланишида қийинчиликлар юзага келиши мумкинлигини тахмин қилишади, чунки ўсимлик маҳсулотларида кўп ҳолларда бундай моддалар нисбатан кам бўлади. Қаттиқ вегетарианлик қисқа вақт давомида енгиллаштирувчи пархез сифатида тавсия этилиши мумкин.