1-мавзу. Кириш. Озиқ – овқат хавфсизлиги муаммосини асосий йўналишлари Мавзу режаси

Адекват овқатланиш назарияси постулатларининг амалий амалга оширилиши оқилона овқатланиш қонунлари ҳисобланади (2.3-расм).
Биринчи қонун – овқат билан келиб тушаётган энергия (овқатнинг калориялиги) ва организмнинг энергетик харажатлари ўртасидаги мувозанатнинг сақланиши зарурлигидир.
Иккинчи қонун – организмга келиб тушаётган оқсиллар, ёғлар, углеводлар, витаминлар, минерал моддалар ва балласт моддалар ўртасидаги баллансни сақлаш зарурлигини таъкидлайди.
Ушбу қонунга мувофиқ, одам қандайдир озиқ-овқат маҳсулотларига эмас, балким уларда мавжуд бўлган озиқавий моддаларни маълум нисбатига эхтиёж сезади. Хозирги вақтда соғлом одамнинг кунлик рационидаги оқсиллар, ёғлар ва углеводларни оптимал нисбати 1:1,2:4 га яқин бўлиши керак деб ҳисобланади. Бундай нисбат организмнинг энергетик ва пластик эхтиёжларини максимал қондириш учун энг қулай ҳисобланади. Озиқавий рационнинг 12 %ни оқсиллар, 30-35 % ни ёғлар ва 56-58 %ни углеводлар ташкил этиши лозим.
Расм 2.2. Баллансланган овқатланиш назарияси (а) ва адекват овқатланиш назарияси (б) бўйича овқат хазм қилиш каналидан келиб тушаётган нутриентлар оқими


Расм 2.3. Оқилона овқатланишнинг асосий тамойиллари
Медицина фанлари Академиясининг овқатланиш Институти рахбарлигида мамлакатдаги бир қатор институтларни кўп йиллик мехнати натижасида, баллансланган овқатланишнинг асосий концепцияларига асосланадиган, “Турли ахоли гурухлари учун озиқавий моддалар ва энергияга бўлган физиологик эхтиёжлар меъёрлари” 1982 йилда ишлаб чиқилди ва 1991 йилда охирига етказилди. Озиқавий компонентларнинг уларни миқдорий тавфсифи билан биргаликдаги рўйхатини жадвали оқилона овқатланиш формуласи сифатида маълум.
Учинчи қонун – овқатланиш режимига, яъни доимий ва овқатни кун давомида оптимал тақсимланишига риоя қилиниши зарурлигини назарда тутади.
Кунлик рацион калориясининг 2/3 қисмидан ортиғини нонушта ва тушлик пайтида, 1/3дан кам қисмини эса кечки овқат пайтида олиниши одам учун энг фойдали режим эканлиги кўпгина кузатишлар билан тасдиқланган.
Тўртинчи қонун, овқатланишда организмнинг ёш эхтиёжлари ва харакат фаолигига амал қилган ҳолда овқатланиш рационини зарурий профилактик йўналтирилганлигини ҳисобга олиш кераклигига қаратилади.