|
Молиявий коэффициентлар классификацияси (коэффициентлар номланишини қайта кўриб чиқишимиз лозим)
Коэффициентлар
|
Формула
|
“XYZ” учун ҳисоб-китоблар
|
Рентабеллик (даромадлилик, самарадорлик) кўрсаткичлари
|
|
|
Сотувлар даромадлилиги коэффициенти (ROS)
|
|
60 млн. сўм
|
=
|
30%
|
200 млн. сўм
|
|
Активлар даромадлилиги коэффициенти ( ROA)
|
EBIT
|
Жами активлар ўртача қиймати
|
|
60 млн. сўм
|
=
|
9,1%
|
(600 млн. сўм + 720 млн. сўм) / 2
|
|
Акциядорлик капитали (хусусий капитал) даромадлилиги коэффициенти (РОЙе)
|
Соф фойда
|
Акциядорлик капитали
|
|
23,4 млн. сўм
|
=
|
7,6%
|
(300 млн. сўм + 313,4 млн. сўм) / 2
|
|
Активлар айланувчанлиги кўрсаткичлари
|
|
|
ДEBITорлик қарзларининг айланувчанлиги коэффициенти
|
Сотиш ҳажми
|
дебиторлик қарзларнинг ўртача қиймати
|
|
200 млн. сўм
|
=
|
3,6 марта
|
(50 млн. сўм + 60 млн. сўм) / 2
|
|
Товар-моддий захираларнинг айланувчанлиги коэффициенти
|
Сотилган маҳсулот қиймати
|
Товар-моддий захираларнинг ўртача қиймати
|
|
110 млн. сўм
|
=
|
0,7
|
(150 млн. сўм + 180 млн. сўм) / 2
|
|
Активларнинг айланувчанлиги коэффициенти
|
Сотиш ҳажми
|
Жами активлар ўртача қиймати
|
|
200 млн. сўм
|
=
|
0,3
|
(600 млн. сўм + 720 млн. сўм) / 2
|
|
Молиявий левериж кўрсаткичлари
|
|
|
Қарзлар коэффициенти
|
Жами қарзлар
|
Жами активлар
|
|
406 млн. сўм
|
=
|
57%
|
720 млн. сўм
|
|
Фоизларни қоплаш коэффициенти
|
EBIT
|
Фоиз тўловлари харажатлари
|
|
60 млн. сўм
|
=
|
2,9
|
21 млн. сўм
|
|
Ликвидлик кўрсаткичлари
|
|
|
Жорий ликвидлик коэффициенти
|
Айланма активлар
|
Қисқа муддатли мажбуриятлар
|
|
360 млн. сўм
|
=
|
1,4
|
256,6 млн. сўм
|
|
Критик баҳолаш (лакмус қоғози) коэффициенти
|
Пул маблағлари + ДEBITорлик қарзлари
|
Қисқа муддатли мажбуриятлар
|
|
180 млн. сўм
|
=
|
0,7
|
256,6 млн. сўм
|
|
Бозор қиймати (баҳоси) кўрсаткичлари
|
|
|
Акция баҳоси (нархи) ва унинг фойдаси нисбати коэффициенти
|
Битта акция баҳоси
|
Битта акцияга тўғри келадиган соф фойда суммаси
|
|
187,2 млн. сўм
|
=
|
8,0%
|
23,4 млн. сўм
|
|
Акциянинг бозор ва баланс қиймати нисбати коэффициенти
|
Битта акция баҳоси
|
Битта акциянинг баланс баҳоси
|
|
187,2 млн. сўм
|
=
|
0,6
|
313,4 млн. сўм
|
|
Жадвалнинг сўнгги бўлимида бозор қиймати коэффициентлари санаб ўтилган бўлиб, улар ёрдамида фирманинг бухгалтерия ҳисобидаги маълу-мотлар унинг бозор қийматига қанчалик тўғри келиши баҳоланади. Бу гуруҳдан энг кўп қўлланиладигани – бу акция баҳоси ва соф фойда нисбати коэффициенти ва акцияларнинг бозор ва баланс қиймати нисбати коэффициентидир.
Фирманинг молиявий коэффициентларини таҳлил қилишда, авваламбор, қуйидаги икки жиҳатни инобатга олиш зарур:
вазият кимнинг нуқтаи назаридан баҳоланади: акциядорларнинг нуқтаи назариданми ёки кредиторларнингми?
кўрсаткичларни таққослаш учун мезон сифатида нимадан фойдаланилади?
Мезоний эталонлар қуйидагилар бўлиши мумкин:
худди шу давр бўйича бошқа компанияларнинг молиявий коэффициентлари;
ўрганилаётган компаниянинг турли давр бўйича молиявий коэффициентлари;
молиявий бозорлардан олиш мумкин бўлган маълумотлар, масалан, активлар баҳоси ёки фоиз ставкалари.
2-савол баёни. Таҳлил чоғида кўпинча активлар даромадлилиги нормаси (меъёри)ни ( ROA) бошқа икки коэффициентлар ифодаси сифатида тасаввур қилиш фойдали ҳисобланади:
ROA
|
=
|
EBIT
|
×
|
Сотиш ҳажми
|
=
|
Сотиш ҳажми
|
Активлар баҳоси (қиймати)
|
= Сотиш рентабеллиги × Активлар айланувчанлиги = ROS × АТО
ROA коэффициентининг ROS ва АТО коэффициентлари орқали ифода-ланиши мумкинлиги қуйидаги далил билан тасдиқланади: турли соҳада фаолият юритадиган фирмаларнинг сотувлар рентабеллиги ва активлар айланувчанлиги коэффициентлари мутлақо ҳар хил бўлиши ва, шу билан бирга, активлар даромадлилиги кўрсаткичлари бир хил бўлиши мумкин. Масалан, одатда, супермаркетларнинг сотувдан рентабеллик кўрсаткичлари паст, активлар айланувчанлиги кўрсаткичлари юқори бўлади. Қиммат заргарлик буюмлари қиммат дўконига эса бунинг акси хос. Аммо иккала дўконнинг активлар даромадлилиги коэффициенти бир хил бўлиши мумкин.
Айтилганларни мисолда кўриш учун, келинг, активлар даромадлилиги коэффициенти бир хил, яъни 10,0%га тенг иккита фирмани кўриб чиқамиз. Биринчи фирма – бу супермаркетлар тармоғи, иккинчиси эса – коммунал хизматлар кўрсатишга ихтисослашган фирма бўлсин. 2-жадвалдан (навбатдаги бетга қаранг) кўриниб турганидек, супермаркетлар тармоғининг сотувдан даромадлилик коэффициенти “паст” (2,0%) ва у ўз активларини йилига беш марта айлантирибгина активлар даромадлилиги кўрсаткичини 10,0% ли кўрсаткичга олиб чиқади. Кўп капитал талаб қиладиган коммунал хизматлар соҳасига келсак, бу соҳада ишлайдиган фирманинг активлар айланувчанлиги коэффициенти (АТО) йилига атиги 0,5 мартага тенг бўлса-да, сотиш рентабеллиги юқори, яъни 20,0% бўлгани учун у ҳам 10,0%лик активлар даромадлилиги коэффициенти ( ROA)га эга.
2-жадвал
Молиявий коэффициентлар ўртасидаги ўзаро боғлиқликлар
Корхона турлари
|
ROS ×
|
АТО =
|
ROA
|
Супермаркетлар тармоғи
|
0,02
|
5,0
|
0,10
|
Коммунал хизматлар корхонаси
|
0,20
|
0,5
|
0,10
|
Юқорида баён этилганлардан асосий маъно (хулоса) шуки, сотувлар даромадлилиги ёки активлар айланиб туриши коэффициентининг пастлиги, албатта, фирманинг молиявий муаммолари бор дегани эмас. Бу коэффи-циентларнинг иккаласини компаниянинг фаолият соҳасини инобатга олган ҳолда ўрганиш керак. Бундан ташқари, бир фаолият соҳаси доирасида ҳам доимий фарқлар бор. Масалан, Rolls Royce дилерлик тармоғи ва Чевролет тармоғининг активлар даромадлилиги коэффициенти ( ROA) кўпинча бир хил бўлса-да, Rolls Royce дилерлик тармоғининг жорий рентабеллик кўрсат-кичлари юқорироқлиги ва активлар айланиб туриши коэффициенти пастроқлиги билан ажралиб туради.
3-савол баёни. Молиявий “дастак” ёки молиявий левериж компания фаолиятида қарз олинган пул маблағларидан фойдаланиш бўлиб, шу маблағлар ёрдамида компания раҳбарияти ишлаб чиқариш фаолиятини молиялаштириш билан боғлиқ муаммоларни ҳал этади. Атамани (“дастак”) танлаш физика қонун-лари, яъни бирон дастак ёрдамида сарфланаётган кучни кўпайтириш мумкинлиги қонуни билан боғлиқ. Молиявий “дастак” самараси ёрдамида компания акциядорлари ўз капиталидан фойдаланиш даромадлилиги коэффициентини (ROE) оширадилар. Бироқ бунда мазкур коэффициентнинг фирманинг ишлаб чиқариш фаолиятидаги самарадорлик тебранишига сезувчанлиги ошади. Ўз навбатида, фирманинг ишлаб чиқариш фаолияти самарадорлиги активлар даромадлилиги коэффициенти (RОА) туфайли ўзгаради. Бошқача қилиб айтганда, молиявий “дастак” самарасидан фойдаланар эканлар, фирма акциядорлари ҳам молиявий ва ҳам ишлаб чиқариш (операцион) риски билан тўқнашадилар.
Активлар даромадлилиги коэффициенти (RОА) қарз олинган маблағ бўйича фоиз ставкасидан юқори бўлса молиявий “дастак” коэффициенти ошганда капитал даромадлилиги коэффициенти (ROE) ҳам ошади. Бу – тушунарли, албатта, чунки: агар активлар даромадлилиги коэффициенти қарз олинган маблағ бўйича фоиз ставкасидан юқори бўладиган бўлса, фирма инвестиция қилган капиталдан фойда олади ва фойда суммаси фирма ўз кредиторларига тўлаши керак бўлган суммадан юқори бўлади. Шу туфайли ортиқча маблағ ҳосил бўлади ва бу маблағ фирма акциядорлари ўртасида тақсимланади. Демак, капитал даромадлилиги коэффициенти ортади. Агар активлар даромадлилиги коэффициенти қарз олинган маблағ бўйича фоиз ставкасидан паст бўладиган бўлса, у ҳолда акциядорлар бундай маблағни ёлламасликни афзал кўрадилар.
Масалан, фараз қилайлик, “А” компанияси молиявий “дастак”дан фойдаланмайди. Аксинча, “Б” компанияси эса ундан фойдаланади. Келинг, компаниялар капиталининг даромадлилик коэффициентини (ROE) икки хил вазиятда, яъни фоиз ставкаси (1) 10,0% ва (2) 15,0% бўлганда солиштирамиз. Натижалар қуйидаги 3-жадвалда акс эттирилган.
3-жадвал
Do'stlaringiz bilan baham: |
