1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

– natural xoʻjalik deb ataladi.
Kishilik 
jamiyati taraqqiyotining yuksalib borishi bilan, natural ishlab chiqarish miqyoslari qisqarib, oʻz oʻrnini 
tovar ishlab chiqarishga boʻshatib beradi. Mahsulot va xizmatlarni oʻz ehtiyojini qondirish uchun emas, 
balki bozorda ayirboshlash uchun ishlab chiqarish tovar ishlab chiqarish, bunday ishlab chiqarishga 
asoslangan xoʻjalik esa 
– tovar xoʻjaligi deyiladi. 
Tovar xoʻjaligida kishilar oʻrtasidagi iqtisodiy munosabatlar buyum orqali, ular 
mehnati mahsulini oldi-sotdi qilish orqali namoyon boʻladi. Tovar xoʻjaligining vujudga kelishi va amal 
qilinishining ijtimoiy-iqtisodiy asoslari hamda shart-sharoitlari quyidagilardan iborat: 1) ijtimoiy mehnat 
taqsimotining roʻy berishi; 2) shaxsiy va xususiy mulkchilikning shakllanishi, ishlab chiqaruvchilarning 
iqtisodiy jihatdan alohidalashuvi. 

---

2. Tovar va uning xususiyatlari. Tovar ishlab chiqarishga sarflangan mehnatning
harakteri.
Tovar – bu ayirboshlash uchun ishlab chiqarilgan maxsus iqtisodiy ne’mat. Bu va boshqa qator 
olimlarning fikrlari asosida ta’kidlash mumkinki, tovar – bu biron-bir naflilikka va qiymatga ega boʻlgan, 
ayirboshlash uchun yaratilgan mehnat mahsuli. Tovar ikki xususiyatga ega: bir tomondan, u kishilarning 
qandaydir ehtiyojini qondira oladigan, ikkinchi tomondan esa, boshqa buyumlarga ayirboshlana oladigan 
buyumdir. Boshqacha aytganda, tovar naflilikka (iste’mol qiymatiga) va qiymatga egadir. Buyumning 
iste’mol qiymati uning kishilar uchun nafli ekanligi, muayyan naf keltirishi orqali namoyon boʻladi. 
Naflilikni aniqlashda ham turlicha yondashuvlar mavjud. Tovarning almashuv qiymati – bu biror turdagi 
naflilikning boshqa turdagi naflilikka ayirbosh qilinadigan miqdoriy nisbatidir. Qiymatning mehnat 
nazariyasi tarafdorlari
1 
fikriga 
koʻra, tovarlar qiymatining umumiy asosi boʻlib mehnat hisoblanadi, shu sababli ular ma’lum 
miqdorlarda bir-biriga tenglashtiriladi. Tovarlarning ogʻirligi, hajmi, shakli va shu kabi tabiiy 
xususiyatlaridan birortasi qiymatning umumiy asosi boʻla olmaydi. 
1 
Tovar qiymatini mehnat bilan aniqlashga yondashuvlarida ma’lum farqlar mavjud bo’lsada, ularga A.Smit, 
D.Rikardo, U.Petti, J.S.Millь va boshqa ayrim iqtisodchilarni, ularning izdoshlarini kiritish mumkin.