1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

Asosiy tayanch tushunchalar
Makroiqtisodiyot – moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish sohalarini yaxlit bir butun qilib 
birlashtirgan milliy iqtisodiyot va jahon xoʻjaligi darajasidagi iqtisodiyotdir. 
Milliy hisoblar tizimi – milliy mahsulotni ishlab chiqarish, taqsimlash hamda ulardan 

---

foydalanishni tavsiflaydigan oʻzaro bogʻliq koʻrsatkichlar tizimi. 
Yalpi milliy mahsulot (YaMM) – milliy iqtisodiyotda bir yil davomida vujudga keltirilgan 
va bevosita iste’molchilarga borib tushadigan pirovard mahsulot va xizmatlarning bozor 
narxlaridagi summasi. 
Yalpi ichki mahsulot (YaIM) – yil davomida mamlakat hududida ishlab chiqarilgan 
pirovard mahsulot va xizmatlarning bozor narxlaridagi qiymati. 
Sof milliy mahsulot (SMM) – amortizatsiya ajratmalari summasiga kamaytirilgan YaIM 
sifatida chiqib, tarkiban milliy daromad va egri soliqlardan iborat boʻladi. 
Milliy daromad – yangidan vujudga keltirilgan qiymat boʻlib, SMMdan egri soliqlarni 
chiqarib tashlash yoʻli bilan aniqlanadi. 
Shaxsiy daromad – milliy daromaddan ijtimoiy sugʻurta ajratmalari, korxona foydasidan 
olinadigan soliqlar va korxonaning taqsimlanmaydigan foydasini chiqarib tashlash hamda aholi 
qoʻliga kelib tushadigan ijtimoiy toʻlovlar summasini qoʻshish yoʻli bilan aniqlanadi. 
Nominal YaIM – joriy narxlarda hisoblangan YaIM. 
Real YaIM – narxlarning oʻzgarishini hisobga olib, oʻzgarmas yoki qiyosiy narxlarda 
hisoblangan YaIM. 
Qoʻshilgan qiymat – ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatidan sotib olingan va unumli 
iste’mol qilingan xom ashyo va materiallar qiymati chiqarib tashlangandan keyin qolgan 
qismining bozor qiymati. 
Oraliq mahsulot – ishlov berish, qayta ishlash va qayta sotish maqsadlarida sotib olingan 
mahsulotlar. 
Pirovard mahsulot – ishlab chiqarish jarayoni yakunlangan, shaxsiy va unumli iste’mol 
qilishga tayyor boʻlgan mahsulotlar. 
Xufyona iqtisodiyot – YaIMni ishlab chiqarish, taqsimlash va undan foydalanishning 
rasmiy iqtisodiyotdan yashirin qismi. 
1 
Қаралсин: Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни 
бартараф этишнинг йўллари ва чоралари. – Т.: Ўзбекистон, 2009, 15-б.