1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

5. Milliy hisoblar tizimi, uning maqsadi va vazifalari
Mamlakat iqtisodiyotining qanchalik rivojlanganligi va samarali ekanligini aniq bilish bir 
qancha makroiqtisodiy koʻrsatkichlardan foydalaniladi YaIM, YaMM. Jumladan, aynan shu yilda 
jonli mehnatning unumli harakati natijasida vujudga keltirilgan sof milliy mahsulot (SMM) 
koʻrsatkichidan foydalaniladi. 
YaIMdan joriy yilda ishlab chiqarish jarayonida iste’mol qilingan asosiy kapital qiymati 
yoki yillik amortizatsiya summasi ayirib tashlansa sof milliy mahsulot (SMM) koʻrsatkichi hosil 
boʻladi: 
YIM – amortizarsiya yillik simmasi = SMM 
SMM qiymatiga davlat tomonidan oʻrnatiladigan egri soliqlar summasi kiradi. Egri 
soliqlar korxona tomonidan oʻrnatiladigan narxga qoʻshimcha hisoblanadi. Bunday soliqlar 
ogʻirligi iste’molchi zimmasiga tushib, natijada ular daromadining bir qismini yoʻqotadi. Hozirgi 
davrda qoʻllanilayotgan milliy hisoblar tizimida SMMdan egri soliqlar chiqarib tashlanib, milliy 
daromad (MD) koʻrsatkichi aniqlanadi: 
SMM – biznesga egri soliq = milliy daromad. 
Shunday qilib, hozirgi hisoblar tizimida SMM miqdori bilan MD miqdori bir-biridan farq 
qilib qolgan. Aslida mamlakat miqyosida ularning miqdori farq qilmasligi lozim. CHunki milliy 
daromad sof milliy mahsulotning sotilgandan keyingi puldagi koʻrinishidir. SHuning uchun ba’zi 
adabiyotlarda milliy daromadni sof mahsulotning oʻzgargan shakli deb ham yuritiladi. Bu holat 
milliy hisoblar tizimini yanada takomillashtirishni taqozo etadi. 
6. Oʻzbekistonda oʻtgan yildagi asosiy makroiqtisodiy koʻrsatkichlar boʻyicha
yuqori oʻsish sur’atlarining ta’minlanishi. Oʻzbekistonda yalpi milliy
mahsulotni koʻpaytirish omillari va yoʻllari
Hozirgi paytda Oʻzbekistonda yalpi ichki mahsulot koʻrsatkichi hisobga olinmoqda. 
SHuning uchun biz bundan keyingi oʻrinlarda yalpi ichki mahsulot toʻgʻrisida soʻz yuritamiz. 
Jumladan, 2008 yilda mamlakatimizdagi yalpi ichki mahsulotning nominal hajmi 36839,4 
mlrd. soʻmga yetib, uning oʻsish sur’atlari 9 foizni tashkil etdi
1
. Olib borilgan tarkibiy oʻzgarishlar 
natijasida sanoatning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 2000 yildagi 14,2 foiz oʻrniga 2008 yilda 22,3 foizni, 
xizmatlar koʻrsatish sohasining ulushi 37,2 foiz oʻrniga 43,3 foizni tashkil etdi. Qishloq xoʻjaligida esa 
aksincha – bu koʻrsatkich pasayib, 30,1 foizdan 19,4 foizga tushdi.