1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

14-mavzu. MILLIY IQTISODIYOT VA UNING MAKROIQTISODIY
OʻLCHAMLARI. YALPI MILLIY MAHSULOT VA
UNING HARAKAT SHAKLLARI
Reja
1. Milliy iqtisodiyotning qaror topishi va uning makroiqtisodiy koʻrsatkichlari.
2. Yalpi milliy mahsulotning mazmuni, tarkibiy qismlari va harakat shakllari.
3. Yalpi milliy mahsulotni hisoblash usullari.
4. Yalpi milliy mahsulot hajmini oʻzgarmas baholarda hisoblash usullari.

---

5. Milliy hisoblar tizimi, uning maqsadi va vazifalari.
6. Oʻzbekistonda oʻtgan yildagi asosiy makroiqtisodiy koʻrsatkichlar boʻyicha
yuqori oʻsish sur’atlarining ta’minlanishi.Oʻzbekistonda yalpi milliy mahsulotni
koʻpaytirish omillari va yoʻllari.
1. Milliy iqtisodiyotning qaror topishi va uning makroiqtisodiy koʻrsatkichlari
Barchamizga ma’lumki, oʻtmishda Oʻzbekiston iqtisodiyoti sobiq ittifoq iqtisodiyotining 
tarkibiy qismi hisoblanib, uni mustaqil milliy iqtisodiyot deb boʻlmas edi. 
1991-yil sentyabridan buyon oʻtgan qisqa davr mobaynida iqtisodiy mustaqillikni qoʻlga 
kiritib, mamlakatimiz hududidagi barcha tabiiy, mineral xomashyo boyliklardan, butun iqtisodiy 
resurslar va quvvatlardan oʻz xalqimiz va uning kelajagi manfaatlari yoʻlida foydalanish 
imkoniyatiga ega boʻldik. 
Milliy iqtisodiyot koʻplab oʻzaro bogʻliq iqtisodiy unsurlardan iborat boʻlgan murakkab 
iqtisodiy tizimni namoyon etadi. Mazkur unsurlar oʻrtasidagi amalda tarkib topgan 
munosabatlarning butun majmui iqtisodiyotning tarkibiy tuzilmasini tavsiflab beradi. 
Milliy iqtisodiyot – barcha tarmoqlar va sohalarni, mikro- va makrodarajadagi 
iqtisodiyotlarni, funktsional iqtisodiyotni, koʻplab infratuzilmalarni oʻz ichiga olgan yaxlit 
iqtisodiyotdir. 
2. Yalpi milliy mahsulotning mazmuni, tarkibiy qismlari va harakat shakllari
Ijtimoiy takror ishlab chiqarish natijasida mamlakat miqyosida milliy mahsulot yaratiladi. 
Milliy mahsulot – mamlakat iqtisodiyotida yaratilgan mahsulot va xizmatlar umumiy hajmidir. U 
barcha moddiy va nomoddiy ne’matlar ishlab chiqarish hamda xizmatlarni oʻz ichiga olib, 
hozirgi bizning mamlakatimiz qoʻllayotgan milliy hisoblar tizimida yalpi ichki mahsulot (YaIM) 
deb yuritiladi. Milliy mahsulot koʻrsatkichi oldingi davrlarda, masalan oldingi sobiq Sovet 
ittifoqi iqtisodiyotida jami ijtimoiy mahsulot (JIM) deb, boshqa koʻpgina mamlakatlarda esa 
yalpi milliy mahsulot (YaMM) deb yuritilar edi. Yalpi milliy mahsulot – bu oʻz mamlakati yoki 
xorijda joylashgan milliy korxonalar tomonidan yaratilgan mahsulot va xizmatlar umumiy 
hajmining jami qiymatidir. 
Yalpi ichki mahsulot – ma’lum vaqt davomida, masalan, bir yilda yaratilgan va bevosita 
iste’molchilarga borib yetadigan barcha tayyor mahsulot va koʻrsatilgan xizmatlarning bozor 
narxidagi qiymatidir. 
YaMM va YaIM oʻrtasidagi farq u qadar ahamiyatli emas. Bu farq rivojlangan 
mamlakatlarda YaIMning ±1%ni tashkil etadi. BMT statistika xizmati asosiy koʻrsatkich sifatida 
YaIMdan foydalanishni tavsiya etadi. 
Yaqin vaqtlarga qadar AQSH va Yaponiyada YaMM koʻrsatkichi qoʻllanilar edi, 
endilikda bu mamlakatlar ham YaIM koʻrsatkichini qoʻllay boshladilar.