1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

5. Foydaning taqsimlanishi va ishlatilishi
Korxona yalpi foydasining taqsimlanishi ham muhim ahamiyat 
kasb etadi. Eng avvalo yalpi foydadan boshqa iqtisodiy sub’ektlarga turli toʻlovlar amalga oshiriladi. Bu 
toʻlovlarga boshqalarning yer va binolaridan foydalanganlik uchun ijara haqi, qarzga olingan pul 
mablagʻlari uchun toʻlanadigan foizni kiritish mumkin. Bundan tashqari, korxonalar davlat va mahalliy 
hokimiyat organlari byudjetiga soliqlar toʻlaydilar, turli hayriya va boshqa fondlarga 
mablagʻlar kiritadilar. Mablagʻlarning qolgan qismi korxona sof foydasini tashkil etadi. U korxonaning 
ishlab chiqarish va ijtimoiy ehtiyojlariga, shuningdek jamgʻarish (ishlab chiqarishni kengaytirish)ga, atrof-
muhit muhofazasi, xodimlarni tayyorlash va qayta tayyorlash va boshqa maqsadlarga sarflanadi. 
Asosiy tayanch tushunchalar
Ishlab chiqarish xarajatlari – tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish va 
iste’molchilarga yetkazib berishga qilinadigan barcha sarflardir. Ichki xarajatlar – korxonaning oʻziga 
tegishli boʻlgan resurslardan foydalanish natijasida vujudga keladigan xarajatlar. Tashqi xarajatlar – 
tashqaridan jalb qilingan resurslarga toʻlovlarni amalga oshirishga ketgan xarajatlar. Doimiy xarajat – 
ishlab chiqarish hajmiga ta’sir etmaydigan, u oʻzgarganda ham miqdorini oʻzgartirmaydigan xarajatlar. 
Oʻzgaruvchi xarajat – ishlab chiqarish hajmining oʻzgarishiga ta’sir etadigan xarajatlar. 
Oʻrtacha xarajatlar – mahsulot birligiga toʻgʻri keladigan xarajatlar. 
Qoʻshimcha xarajatlar – mahsulotning navbatdagi qoʻshimcha birligini ishlab chiqarishga qilinadigan 
xarajatlar. 
Toʻgʻri xarajatlar – mahsulot tannarxiga bevosita qoʻshilib, uning tarkibiga kiradigan xarajatlar. Egri 
xarajat – mahsulot tannarxiga ustama boʻlib, narxda aks etadigan xarajatlar. Iqtisodiy yoki sof foyda – 
yalpi pul tushumidan barcha xarajatlar chiqarib tashlangandan keyin qolgan qismi. Foyda normasi – 
foyda massasining ishlab chiqarish xarajatlariga boʻlgan nisbatining foizdagi ifodasi.