1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

3. Ish haqini tashkil etish shakllari va tizimlari
Ish haqini tashkil etishda uning ikkita asosiy shakli – 
vaqtbay va ishbay shakllari farqlanadi. 
Vaqtbay ish haqi 
xodimning malakasi, mehnatining sifati va 
ishlagan vaqtiga qarab 
toʻlanadigan ish haqidir. U odatda mehnatning natijalarini miqdoran aniq hisoblab boʻlmaydigan, balki 
ular muayyan vazifalar doirasini bajarish bilan belgilanadigan vaqtda (masalan, injenertexnik xodimlar va 
xizmatchilar, sozlovchilar, elektromontyorlar va shu kabilarga haq toʻlashda) yoki mahsulot ishlab 
chiqarish texnologik jarayonining borishi bilan belgilanadigan va bevosita ishchiga bogʻliq boʻlmagan 
paytlarda (masalan, konveyerlar va avtomat liniyalarida ishlash) 
qoʻllaniladi. 
Ishbay ish 
haqi ishchining ishlab chiqargan mahsulot miqdori va sifati yoki bajargan ishining hajmiga 
qarab toʻlanadigan ish haqidir. 
4. Ish haqining tabaqalanishi, Yagona tarif tizimi, uning maqsadi va vazifalari
Ishchilarning ish haqini 
tabaqalashtirish eng avvalo davlat tarif tizimi yordamida amalga oshiriladi. 
Tarif tizimi – 
tarmoqlar va 
mamlakat mintaqasi boʻyicha, ular ichida esa ishlab chiqarish turlari, turli toifadagi xodimlar malakasi va 
mehnat sharoitlariga qarab ishchi va xizmatchilarning ish haqi darajasini tartibga solib turuvchi me’yorlar 
majmui. Tarif tizimi quyidagilarni oʻz ichiga oladi: - tarif-malaka ma’lumotnomalari; - tarif stavkalari; - 
tarif setkalari; - ish haqiga nisbatan qoʻllaniluvchi turli koeffitsientlar. 
Tarif-malaka ma’lumotnomalari 
ayrim kasblar va mehnat turlarining batafsil tavsifi, u yoki bu aniq ishni 
bajaruvchining bilim va koʻnikmalariga qoʻyiladigan talablardan iborat boʻlib, ularda muayyan ishni 
tariflash uchun qoʻyiladigan razryadlar ham koʻrsatiladi. 
Tarif setkasida 
razryadlardan tashqari tarif koeffitsientlari ham boʻlib, ular birinchi razryadli ishchiga haq 
toʻlash bilan keyingi razryadli ishchilar mehnatiga haq toʻlashning oʻzaro nisbatini koʻrsatadi (birinchi 
razryadning tarif koeffitsienti hamma vaqt birga teng boʻladi).