Шарошкали бурғилаш ускунаси. Очиқ кон ишларида турли хилдаги тоғ жинсларидан ташкил топган массивларда скважина бурғилаш учун асосан шарошкали бурғилаш ускунаси қўлланилади. У диаметри 190-320 мм чуқурлиги 32 м гача СНиП бўйича 6-16 гуруҳдаги тоғ жинсларида скважиналар пармалаш учун кенг қўлланилади.
Бу ускунанинг қулайлиги: юқори меҳнат унумдорлиги; скважина бурғилашнинг автомизастиялашганлиги. Буларга мисол қилиб СБШ-250МНР, СБШ-200МН ларни айтиш мумкин.
Бурғилашнинг зарбли-айланма усулида тоғ жинсининг майдаланиши асосан бурғилаш коронкасининг зарби ва бургиълаш ускунасининг айланма ҳаракати ҳисобига амалга оширилади. Бурғилашнинг зарбли-айланма усули асосан СНиП бўйича ВИ-ХИ гуруҳ мустаҳкам тоғ жинсларида скважина пармалаш учун қўлланилади.
Зарбли-айланма усулига мўлжалланган бурғилаш ускуналари асосан очиқ кон ишларининг кичик меҳнат унумдорлигига эга бўлган карерларида қўлланилади. Зарбли-айланма усулига мўлжалланган бургилаш ускуналари асосан 105-125 мм диаметрига эга бўлган скважиналар бурғилашда қўлланилади.
Бу ускунанинг қулайлиги: ускунани меҳнат унумдорлиги бурғилашнинг қиялик бурчагига боғлиқ эмаслигидир ва мустаҳкамлик даражаси юқори бўлган тоғ жинсларида скважина бурғилаш учун қўллаш ҳамда қулай транспортировка қилиш мумкунлигидадир.(СБУ 100г, 125)
Бурғилашнинг айланма зарб усулида тоғ жинсини майдалаш асосан кучли босим остида тўхтовсиз айланма харакат остидаги бурғилаш қурилмаси ҳисобига амалга оширилади. Тоғ жинсини майдалаш асосан зарб ва бурғилаш қурилмасининг айланма ҳаракати асосида бўлади. Скважина бурғиланишининг айланма зарб усули асосан НКР-100 бурғилаш ускунасида қўлланилган. Ушбу ускуна ҳозирги кунда ҳам фойдали қазилмаларни ер ости усулида қазиб олиш ишларида кенг қўлланилмоқда.
Скважина бурғилашнинг термик ва комбинастия усулида тоғ жинсида бурғилашнинг оловли усули – термик усулига киради. Асосан меҳнат унумдорлиги катта бўлган очиқ кон ишларида ва таркибида кварстдан ташкил топган тоғ жинсларида скважиналарни бурғилаш учун ушбу бурғилаш усули кенг қўлланилади.
Бурғилашнинг портлатиш усулида асосан, тоғ жинсларини кетма-кет портлатишга асосланган ва мустаҳкам, жуда мустаҳкам тоғ жинсларида скважина бурғилашга асосланган. Тоғ жинсининг самарали майдаланиши асосан портловчи модданинг бризантлиги, зичлиги ва детонастия характеристикасига боғлиқдир.
Бургилаш дастгоҳлари ва портловчи скважиналарни бурғилаш технологияси. Скважинада қазиш жойига емирувчи кучланишнинг таъсири характерига қараб, бурғилаш учун қўлланиладиган дастгоҳларни учта гуруҳга бўлиш мумкин.
Биринчи гуруҳга – скважинада қазиш жойига механик таъсир кўрсатилишини таъминловчи дастгоҳлар киради.
Иккинчи гуруҳга – скважинада қазиш жойига термик ёки гидравлик портлатиш таъсирини курсатувчи ускуналар киради. Фойдали қазилмаларни очиқ усулда қазиб олишда (карерларда) бу гуруҳдан фақатгина термик (оловли) таъсир этувчи дастгоҳлар (СБО турдаги) қўлланилади.
Учинчи гуруҳ ускуналарига – қазиш жойига комбинастияли таъсир кўрсатувчи дастгоҳлар киради.
Бургилаш дастгоҳларининг барча туралари учун амаллар бажарилишининг кетма-кетлиги бурғилаш технологияси билан белгиланади.
Портлатишга тайёрланаётган блокни бурғилашда қуйидаги амаллар бажарилади:
Пармалаш дастгоҳини скважинани қазиш учун мулжалланган жойга ўрнатиш;
Дастгоҳни кейинги скважинани бурғилаш жойига ўтказиш.
Скважиналарни бурғилашнинг техник тезлиги – деб фақатгина соф бурғилаш учун кетган вақтда олинган бурғилаш ҳажмига айтилади.
Скважиналарни СБР русумли дастгоҳлар билан бурғилаганда қаттиқ қотишма билан армировкаланган кескичли коронкалар қўлланилади.
Қайишқоқ-зич жинсларга бурғилаш ишлари олиб борилганда, қаттиқ қотишмали пластинкалар билан армировкаланган ва тош емирувчи кескичлари қия жойлаштирилган коронкалар қўлланилади ва шу кескичларнинг қия жойлаштирилиши ҳисобига коронканинг ўз йўналишини ўзгартирмаслиги таъминланади.
Мустаҳкамлиги юқорироқ бўлган тоғ жинсларида бурғилаш ишлари олиб борилганда олмосли қаттиқ қотишмали штирлари узлукли жойлаштирилган кескичлардан фойдаланилади.
Скважиналарни айлантириб бурғиловчи дастгоҳларнинг тузилиши анчагина оддий, бир жойдан иккинчи жойга кўчиришга қулай ва уларнинг оғирликлари ҳам катта эмас. СБР-125 русумли дастгоҳларни бурғилаҳс кўрсаткичи кичик бўлган тоғ жинсларида қўллаш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Дастгоҳнинг соф бурғилаш учун сарфланган вақти – смена умумий вақтининг 35-40% ни ташкил этади. СБР-160 русумли дастгоҳ қўлланилганда соф бурғилаш вақти – умумий смена вақтининг 50-55% ни ташкил этади ва бурғилаш кўрсатгичи 35 бўлганда бу дастгоҳнинг меҳнат унумдорлиги – 120м/см ни ва ундан кўпроқни ташкил этиши мумкин.
СБР-125 ва СБР-160 русумли дастгоҳлар кўпроқ кўмир конларида ва қурилиш материалларини қазиб чиқарувчи карерларда қўлланилади. Кўмир конларидаги бурғилаш ишларининг 35% гача шу русумдаги дастгоҳларга тўғри келади.
СБШ русумли шарошкали дастгоҳларда тоғ жинсларини емирувчи асбоб сифатида тишли долоталар ёки штирлар билан ишлатилиб, улар ёрдамида тоғ жинсидан парчалар ажратилади ва ҳаво ёки сув-ҳаво қўшилмаси ёрдамида қазиш жойидан чиқариб ташланади. СБШ русумли дастгоҳларни бурғилаш кўрсаткичи 615 бўлган тоғ жинсларида қўллаб, яхши натижаларга эришиш мумкин.
Шарошкали дастгоҳлар билан бурғиланганда бурғилаш кўрсаткичи 15га тенг бўлган тоғ жинсларида унумдорликни 50-60 м/сменагача етказиш мумкин.
Шарошкали дастгоҳлар оғирлигига ва ҳосил қила оладиган ўқли кучланишига қараб:
