1-Мавзу: “Электрон бизнес асослари” фанининг предмети ва билиш усуллари (2 соат)

Xaridorlarni tadqiq qilish va taqqoslovchi xaridlar : tovarlar qidirishga sarflarni iqtisod qilish.

Agar xaridor narxlar xaqida axborotistash uchun kamroq vaqt va kuch sarf qilishni istasa va qidiruv uncha qimmat bo’lmasa, sotuvchilargaraqobat bosimi ortib ketadi.

Shu bilan birga qidirish sarf xarajatlari ko’p bo’lmasa bu shuniko’rsatadiki, sotuvchilar axborot bilan yaxshi xabardor va ularga o’z raqobatchilaring narx siyosatlari bilan tanishib turishi osonroq.
Farz qilinadiki. qidirish xizmatlarini analiz qilish Shopbot larning foydalanishini stimullashtiradi, lekin haqiqatda ham qidirish arzonlashadimi ?
Iqtisodiy tahlil nima berishi mumkin?
Bertran tahlilida xaridorlar doimo narxlar past bo’lgan sotuvchildarga murojaat qiladilar deb faraz qilinadi. Lekin bunday qilish uchun ular bunday sotuvchilarni topishlari kerak haqiqatda narxlarni taqqoslab tahlil qilish ko’p vaqt va kuchni olishi mumkin. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, odatda xaridorlar biror tovar yoki xizmat haqida “ umumiy tasavvur ”ga ega bo’ladilar. Ular umuman narxlarni taqqoslamaydilar, masalan ko’p magazinlar tovarlarni “o’zgarmaydigan narx ” larda taklif etadilar va agar bundan past narxli tovarni topsangiz bir narxlar farqini qaytarib beramiz deb va’da beradilar.
Ma’lum bo’lishicha narxning bunday garantiyasi xaridor uchun etarli bo’lib tovarni sotib oladilar chekni esa kassirda qoldiradilar.
Nega iste’molchilaning bir qsmi narxlarni taqqoslab ko’rmaydilar ? bu qidirishning qimmat tushishish sabablimi?
Busavolgajavob berish uchun faqt 1ta tadqiqiot o’tkazamiz. Faraz qilaylik shunday narx mavjud bo’lsin (boshqacha aytganda narxlar muvozanati mavjud bo’lsin)
Barcha sotuvchilar bir-xil narxda taklif etsinlar, bunda iste’molchilarda pastroq narxdagi tovarnitopish istagi bo’lmaydi. Shuning uchun iste’molchilar hamasini o’zlari kirgan magazindan oladilar. Agar ular narxlarni taqqoslamas ekanlar sotuvchilarda ham narxlarni pasaytirish ehtiyoji tug’ilmaydi.
Amalda birgina rastional narx –yakkaxokim narx bo’lib, u maksimal foyda beradi, bu narx talabiniqanoatlantiradi va bosh qa sotuvchilarni inkor qiladi. Raqobat bop narx Bertran taklif etgandek P-C bo’lmaydi.
Xatto bu xulosa qidirish xarajatlariga bog’liq bo’lmagan holda to’g’rilicha qoladi.
Birgina dalil shu bo’dadiki qidirish xarajati qanchalik oz bo’lsa ham mavjudligidir. AQSh da mahalliy qo’ng’iroqlar arzonturadi va qidirish xarajati -telefon orqali gaplashishga ketgan bir necha minut bo’dadi.
Bizning bu holdagi xulosamiz Bertran nikiga qaraganda ham paradoksaliroqdir. Agar qidiruvga ketadigan bo’lsa, “bir-xil narx gipotezasi ”mavjud bo’lmaydi.
Bu erda sotuvchilar tabaqalantirilgan narxlar o’rnatishi va xaridorlarning olishdan olo’din narxlarni taqqolslashi ehtimoli katta bo’ladi.
Haqiqatda ham sotuvchi va xaridolrlar hatti-haraaktlariign tadqiqioti qidirishlarga xarajat mavjeudligini ko’rsatadi.
1980 yil Holl Varian tomon6idan o’tkazilgan tadqiqiotda iste’molchilar 2 guruxga bo’linadilar :

1. 
   Sotuvchini tavakkaliga tanlab, agar narx o’zlari kutganidan past bo’lsa sotib oluvchilar ;
   
2. 
   Avval tovarlarning narxi eng arzonlarini istab topib so’ngra sotib oluvchilar
   

Har qanday sotuvchi birinchi xaridorlari tomonidan bo’ladigan talabning bir qismiga ega bo’ladilar, chunki bunday iste’molchilar narxlarni taqqoslamaydilar. Qisman sotuvchilar bir qton tovarlarga narxni pasaytirib savdoni boshqarishlari mumkin. Agar sotuvchi savdoni boshqarsa uning 2chi gurux xaridorlarni jalb etish imkoniyati ortadi.
Ikki gurux xaridorlari bilan munosabatlarni o’yin shaklida ko’raylik. Muvozanat xolidpa va o’yinda sotuvchi vaqti –vaqti bilan tasodifiy sotuvni amalga oshiradilar. Sotuvning takrorlanishi talab xajmi, konkurentlar soni kabilarga bog’liq bo’ladi.