1-mavzu: din madaniyat fenomeni reja

Kubraviya tariqati. Bu tariqatning asoschisi – shayx Najmiddin Kubro al-Xivaqiy (v. 1221 y.) bo‘lib, tasavvuf tarixidagi eng yorqin siymolardan biridir. Xivada tug‘ilgan. YOshligida diniy ilmlarni egallagan. Ayniqsa, hadis ilmida tengi yo‘q edi. Turli o‘lkalarni kezgan. Misrda shayx Ruzbihon al-Misriy bilan tanishib, unga murid bo‘lgan. Qattiq riyozatlar natijasida murshidining tavajjuhiga erishib, uning qiziga uylangan. Bundan keyin u Ammor YOsirga murid bo‘lgan, uning tavsiyasi bilan esa Ismoil Kasriy dargohiga kirgan va u erdan «xirqai tabarruk» kiygan. YAna Misrga – shayxining yoniga – qaytgan Kubro, shayxi tomonidan o‘z vatani Xorazmga irshod vazifasi bilan jo‘natiladi. Kubro Xorazmga ko‘chib borib, kubraviya-zahabiya tariqatiga asos solgan. Qisqa vaqt ichida atrofdagilarning muhabbatini qozondi, shogirdlar tarbiyalab, voyaga etkazdi. CHunonchi, Farididdin Attorning ustozi – shayx Najmuddin al-Bag‘dodiy bilan «Mirsod al-ibod» asari muallifi mashhur Najmuddin Doya Kubro shogirdlari jumlasidandir. Najmiddin Kubro mo‘g‘ullar bilan bo‘lgan jangda halok bo‘lgan.
YOzgan asarlari orasida eng mashhuri «Usuli ashara» risolasi bo‘lib, bu asar barcha tariqatlarga o‘z ta’sirini ko‘rsatgan. Ismoil Xaqqiy Bursaviy tomonidan sharh etilgan. «Favoihul jamol» asari esa tasavvuf ruhshunosligi (psixologiyasi) mavzusidadir. Kubroning asarlari Eron, Kichik Osiyo va Hindistondagi tariqat muhitlariga kuchli ta’sir qilgan. CHunonchi, bu tariqat naqshbandiya va mavlaviya tariqatlariga ham ta’sir ko‘rsatgan.


O‘tilgan mavzu bo‘yicha savollar
1. Qur’oni karim qachon nozil bo‘la boshladi?
2. Qur’on nozil bo‘lish davriga ko‘ra qanday qismlarga bo‘linadi?
3. Qur’on qachon yaxlit kitob shakliga keltirildi?
4. Qur’on qanday qism va bo‘limlardan iborat?
5. Qur’onning jamlanishi kimlar tomonidan amalga oshirildi?
6. Toshkentdagi «Usmon Mushafi» haqida nima bilasiz?
7. Mashhur mufassirlardan kimlarni bilasiz?
8. Qur’onda ko‘tarilgan mavzular qaysilar?
9. Qur’onning o‘zbek tiliga tarjimasi kim tomonidan amalga oshirildi?
10. Hadis, xabar, sunna deganda nimani tushunasiz?
11. Hadislar qachondan boshlab yozila boshlandi?
12. Eng mashhur muhaddislar kimlar?
13. Qanday hadis to‘plamlarini bilasiz?
14. Imom al-Buxoriy kim bo‘lgan?
15. Tasavvuf qaysi davrda shakllandi?
16. Klassik sufizmning ilk namoyondalari kimlar?

1. 
   Sufizm qachon mustaqil oqim sifatida shakllandi?
   
2. 
   Tasavvufning asosiy ta’limoti nimalardan iborat?
   
3. 
   O‘rta Osiyoda tarqalgan tasavvuf tariqatlari qaysilar?
   

Adabiyotlar

1. 
   Qur’oni karim ma’nolarining tarjimasi. Tarjima va izohlar muallifi Abdulaziz Mansur. / T.: «Toshkent islom universiteti» nashriyoti, 2001.
   
2. 
   Al-Buxoriy, Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil. Al-Jomi as-sahih (ishonarli to‘plam). 4 jildli. Toshkent: Qomuslar bosh tahririyati. 1991-1999.
   
3. 
   At-Termiziy. Sahih at-Termiziy / A. Abdullo tarjimasi. T.: G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1993.
   
4. 
   Imom al-Buxoriy. al-Adab al-mufrad. T.: “O‘zbekiston”- 1990.
   
5. 
   Imom al-Buxoriy. al-Jomi as-sahih. 4 jildlik. T.: Qomuslar bosh tahririyati, 1991-1993.
   
6. 
   Karomatov H.S. Arba’in hadis va qirq maqol. T.: “FAN”- 1994.
   
7. 
   Mirmahmudov N. Imom ad-Dorimiy // Hidoyat. 2000. № 8. B. 6.
   
8. 
   Uvatov U. Buyuk muhaddislar: Imom al-Buxoriy, Imom Muslim, Imom at-Termiziy. T.: «O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 1998. – 63 b.
   
9. 
   Sulaymon Boqirg‘oniy. Boqirg‘on kitobi. T.: 1991.
   
10. 
    Usmon Turar. Tasavvuf tarixi. T.: Istiqlol, 1999.
    
11. 
    Islam: istoriograficheskie ocherki. Moskva: Glavnaya redaksiya vostochnoy literaturы. 1991. 109-207.