1 Мавзу: «Бозор инфратузилмаси иктисодиёти» фанининг предмети ва вазифалари

 
Faoliyat ko„rsatayotgan tijorat banklari soni va tarkibi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6.1-rasm 
 
Respublikamizning  turli  hududlarida  faoliyat  ko‗rsatayotgan  tijorat  banklari  filiallari  va 
bo‗linmalari soni 800 tani tashkil etdi. 
Aholiga  bank  хizmatlaridan  foydalanishda  qulayliklar  yaratish  maqsadida  tijorat  banklari 
tomonidan tashkil etilgan minibanklar soni 2008-yilda 107 taga ko‗payib 2161 taga yetdi va ular 
deyarli barcha turdagi bank хizmatlarini ko‗rsatib kelmoqdalar. 
Pul  harakati  va  pul  mablag‗lari  bilan  bog‗liq  bo‗lgan  bozor  iqtisodiyotidagi  muhim 
voqeliklardan  yana  biri  kreditdir.  Moliya  va  kreditning  umumiyligi  shundaki,  ikkovi  ham  pul 
mablag‗lari bilan bog‗liq iqtisodiy munosabatlardan iborat. Lekin ular o‗rtasida muhim farq ham 
mavjud. Ya‘ni moliya xo‗jalik egalarining pullari bilan bo‗lgan munosabatlarni o‗z ichiga olsa, kredit 
qarz  pullar  harakati  va  ularga  bog‗liq  munosabatlarni  bildiradi. Moliyada  pulni ishlatish erkin  va 
5 
10 
13 
3 
31 
0
 
5
 
10
 
15
 
20
 
25
 
30
 
35
 
Хорижий капитал иштирокидаги
 
банк   
 
Хусусий банк  
 
Акциядорлик-тижорат банки 
 
Шундан: давлат-тижорат банки  
 
Фаолият кўрсатаѐтган тижорат
 
банклари 
 
дона
 

---

xarajatsiz amalga oshsa, kreditda bu xaq to‗lash tufayli va muhlati kelganda qaytarib berish sharti 
bilan ishlatish huquqiga ega bo‗linadi. 
Kredit  pullarning  harakati,  aylanishda  bo‗lishi  bo‗sh,  vaqtincha  ishlatilmay  erkin  holdagi 
pullar  mavjudligidan  kelib  chiqadi.  Pul  egalari  ixtiyorida  vaqtincha  bo‗sh  turgan  pullarni  foiz 
bilan  qaytarish  sharti  asosida  ma‘lum  vaqt  ichida  ishlatish  uchun  olinadi.  Ko‗rinib  turibdiki, 
kredit qarz beruvchi pul egasi bilan qarz oluvchi tadbirkor yoki iste‘molchi o‗rtasida bo‗ladigan 
aloqadan  kelib  chiqadi.  Kreditning  umumiy  subyektlari  qarz  beruvchi  puldor  va  qarzdor 
tadbirkordir.  Bu  yerda  shuni  ilova  qilish  o‗rinliki,  kredit  shaxsiy  iste‘mol  yoki  kapital  sifatida 
foydalanilishi mumkin. Biz asosan ikkinchisi, ya‘ni kapital ustida so‗z yuritamiz. 
Shunday  qilib,  har  qanday  pul  kredit  obyekti  bo‗lavermaydi,  faqat  hozircha 
ishlatilmayotgan  va  vaqtincha  egasi  qo‗lida  bo‗sh  turgan  pul,  qarzga  berilishi  mumkin  bo‗lgan 
pul kredit obyekti bo‗lib hisoblanadi. Bunday pul egalari aholi, korxona va firmalar, shuningdek, 
davlat bo‗lishi mumkin, ayni vaqtda qarz oluvchilar ham ayni shulardir. 
Kreditning  o‗zi  takror  ishlab  chiqarish  jarayonidan  kelib  chiqadiki,  ayni  vaqtda  pulga 
muhtojlar  ham  ko‗p  bo‗ladi  va  shuningdek,  puli  vaqtincha  bo‗sh  bo‗lgan  pul  egalari  ham  ko‗p 
bo‗ladi.  Masalan,  ishlab  chiqarish,  tovarlar  sotilishi  vaqtida  pullar  bo‗sh  bo‗lsa,  tovarlar  sotib 
olish,  ya‘ni  xomashyo,  materiallar,  energiya  sotib  olishda,  ish  xaqi  to‗lash  vaqtida  pullar  ko‗p 
kerak bo‗ladi.  Iqtisodiy aylanma jarayonida bir vaqtda bo‗sh pulni ishlatishni istovchi va pulga 
muhtoj va uni axtaruvchilar mavjuddir. Bunday muammolar kredit orqali hal qilinadi. Aytaylik, 
amortizatsiya ajratmalari, investitsiyaga atalgan pullarning xomashyo va materiallar pulining yig‗ilib 
borishi, ish xaqining ma‘lum vaqtdagina to‗lanishi tufayli yig‗ilib borishi kabilar bevosita ishlab 
chiqarish  jarayonlari  bilan  bog‗liqdir.  Bulardan  tashqari  aholini  ijtimoiy  himoyalashga 
ajratiladigan  pullar  ham  ma‘lum  vaqt  ichida  jamg‗arilib,  so‗ngra  ishlatiladi.  Aholi  iste‘molida 
ham shunday holatlar bo‗ladi va ma‘lum qism daromad jamg‗arilib boriladi. Davlat moliyasida 
ham  pul  yig‗ilishi  va  vaqti-soati  kelganda  sarf  etilishi  tabiiydir.  Bular  qarz  berish  uchun,  ya‘ni 
kredit uchun manbalar bo‗lib hisoblanadiki, ular ayni vaqtda qarz fondlarini shakllantirib boradi. 
Demak,  iqtisodiy  hayotning  o‗zi,  pul  resurslarining  harakati,  pullarning  ishlatilishidagi 
davriylik  kabilar kreditga asos solib, uni bo‗sh pullar bilan ta‘minlab turadi. Albatta bu kreditning 
bir tomoni,  ya‘ni  kredit bozoridagi taklifning shakllanish jarayonidir. Ma‘lumki, shu bilan  birga  talab 
zarur.  Pul  mavjud  ekan,  u  doimo  aylanib,  harakatda  bo‗lar  ekan,  demak,  unga  doimo  muhtojlik 
mavjud bo‗ladi. U pulga bo‗lgan talabni yuzaga keltiradi.