- savdolar tashkilotchilari (fond birjalari, fond boyliklari bilan birjadan tashqari savdo-
sotiqni tashkil etuvchi muassasalar)ga savdo ishtirokchilarining deponentlangan qimmatli
qog‗ozlari va pul mablag‗lari haqidagi
axborotni taqdim etish;
- hisob-kitob kliring tashkilotlarining a‘zolari uchun zahira fondidan mablag‗larni
shartnoma asosida berish yo‗li bilan bitimlarning kafolatli ijro etilishini ta‘minlash.
Yuqorida sanab o‗tilgan vazifalarni amalga oshirish uchun hisob-kitob-kliring tashkiloti
tuzilgan shartnomalar asosida o‗z mijozlarining hisobraqamlarini yuritadi, banklar,
depozitariylar, birjalar, savdolarning birjadan tashqari tizimlari bilan o‗zaro hamkorlik qilish
haqida shartnomalar tuzadi. HKT talab qilish huquqini qo‗lga kiritadi, shuningdek, talab qilish
huquqi yoki qimmatli qog‗ozlar bilan bitimlar bo‗yicha majburiyatlarga ega bo‗lgan shaxslarni
almashtirish yo‗li bilan HKT a‘zolarining majburiyatlarini o‗ziga qabul qiladi. O‗z navbatida,
HKTning barcha a‘zolari o‗zlarining talab qilish huquqlaridan voz kechishadi hamda o‗zlari
tuzgan barcha bitimlar bo‗yicha majburiyatlarni (qarzlarni) hisob-kitob kliring tashkilotiga
o‗tkazadi. Shunday qilib, HKT tuzilgan bitimlar bo‗yicha tashkilotni har bir a‘zosining
kontragentiga aylanadi.
Hisob-kitob kliring tashkiloti HKT a‘zolari bilan ham, ularning mijozlari bilan ham o‗zaro
hamkorlik qiladi.
HKT bilan hisob-kitob kliring xizmati ko‗rsatish to‗g‗risidagi shartnomani imzolagan,
tashkiliy badalni kiritgan va HKTning boshqa a‘zolari tomonidan buzilgan taqqoslash tizimidan
o‗tgan bitimlarning bajarilishi uchun birgaliqda javob berish majburiyatini o‗z bo‗yniga olgan
qimmatli qog‗ozlar bozorining professional ishtirokchilari HKTga a‘zo bo‗ladi. Hisob-kitob
kliring tashkilotining mijozlari bu HKT bilan bevosita tuzilgan shartnoma yoki HKT a‘zosi bilan
qimmatli qog‗ozlarni xarid qilish exud sotish haqida tuzilgan topshiriq shartnomasi asosida, yo
bo‗lmasa, HKT mijozining savdolar tashkilotchilari bilan tuzgan shartnomasi asosida uning
xizmatiga murojaat etuvchi fond bozorining ishtirokchilaridir.
HKTning uning a‘zolari bilan o‗zaro munosabati hisob-kitob kliring xizmatini ko‗rsatish
haqidagi shartnoma asosida, HKT a‘zolarining mijozlari bilan o‗zaro munosabatlar esa HKT
a‘zosi bilan hisob-kitob kliring xizmatini ko‗rsatish to‗g‗risida tuzilgan shartnoma hamda HKT
a‘zosi va mijoz o‗rtasida tuzilgan topshiriq shartnomasi asosida tartibga solinadi. Hisob-kitob
kliring xizmatini ko‗rsatish to‗g‗risidagi shartnoma HKT a‘zosi tomonidan taqqoslash va kliring
tizimini yaratish hamda uning ishlashini ta‘minlash uchun tashkiliy badalning kiritilishi haqidagi
talabni o‗z ichiga olishi mumkin.
Mijozlar bilan o‗zaro hamkorlik jarayonida hisob-kitob-kliring tashkiloti mijozning pul
mablag‗lariga nisbatan kliring o‗tkazilayotgan bitim bo‗yicha mijoz majburiyatlarining
bajarilishi bilan bog‗liq harakatlardan tashqari biror bir harakatni qo‗llashi, shuningdek, mijoz
haqidagi axborotni boshqalarga oshkor etishi mumkin emas. Hisob-kitob-kliring tashkiloti mijoz
hisobraqamidan pul mablaglarini o‗tkazish bo‗yicha har bir operatsiyaning sanasi va uni amalga
oshirish asoslarini ko‗rsatgan holda mijozning shaxsiy hisobraqamini yuritishi zarur. Mijoz
hisobraqamidagi mablag‗lar miqdorining har qanday o‗zgarishi hisobraqamlardan tegishli
ko‗chirmalarning berilishi bilan tasdiqlanadi.
O‗z faoliyatini amalga oshirish uchun hisob-kitob kliring tashkiloti bankda ikkita
hisobraqam ochadi - o‗zining xo‗jalik-moliyaviy faoliyatini yuritish uchun "talab qilib
olinguncha" depozit hisobraqami va HKT a‘zolari hamda mijozlarining pul mablarlarini hisobga
olish va saqlash uchun ikkilamchi depozit hisobraqami. HKT a‘zolari va mijozlarining pul
mablag‗larini hisobga olish uchun ularga shartnoma asosida shaxsiy hisobraqamlar ochiladi.
Kliringni o‗tkazish va o‗zaro majburiyatlarni hisobga olish natijalariga ko‗ra mijozning qimmatli
qog‗ozlar bilan tuzgan bitimlari bo‗yicha pul mablag‗lari hamda qimmatli qog‗ozlari yuzasidan
HKT a‘zolari va mijozlarining shaxsiy hisobraqamlari bo‗yicha o‗tkazmalar amalga oshiriladi.
Majburiyatlar va talablar huquqlarini hisob-kitob qilish bitimda ishtirok etgan tomonlar HKTga
taqdim etgan qimmatli qog‗ozlar oldi-sotdisiga doir shartnomalar hamda
savdolar tashkilotchilari
tomonidan HKTga taqdim etilgan bitimlar reestridan ko‗chirmalar asosida amalga oshiriladi.
