1-мавзу. Боғловчи моддалар р е ж а

Қурилиш гипснинг хусусиятлари
Гипсли боғловчи моддалар куйдирилган гипс тошни майда қилиб туйиб ҳосил қилинади (гипс тош асосан таркибида икки малекула сув бўлган калций сулфат СаSО₄2H₂О дан иборат). Гипс-тошнинг куйдириш температураси ва шароитига қараб қурилиш гипси, жуда мустаҳкам гипс ҳамда ангидрдли семент ҳосил бўлади. Таркибида икки малукула сув бўлган калций сулфатли чўкинди тоғ жинси гипсни (СаSО₄2H₂О) сувсиз гипс деб аталувчи ангидрид тошни (СаSО₄) ва айрим саноат чиқиндиларни пишириб гипсли боғловчилар олинади. ГОСТ 125-57 да кўрсатилишича, биринчи нав гипс ишлаб чиқариш учун таркибида СаSО₄2H₂О нинг миқдори 90%, иккинчи нав учун эса 65% дан кам бўлмаган табиий гипс-тош керак.
Табиий гипс-тош оқ рангли, қаттиқлиги 2 (Моос шкаласи бўйича), зичлиги 2200-2400 кг/м³ бўлган жинсдир. Гипс-тош запаслари СССРда жуда кенг тарқалган. Ҳозирги вақтда Донбасс, Урал, Ўрта Осиё, Ўзбекистондаги Когон гипс кони ва Кавказдаги йирик гипс конлари боғловчи моддалар ишлаб чиқаришда катта аҳамиятга эга бўлмоқда.
150-170⁰ С температурада куйдирилган гипс-тошни майда қилиб туйиб ҳосил қилинган маҳсулот қурилиш гипси деб аталади.
Икки молекула суви бўлган калций сулфатни 65 ⁰С да қиздирганда у ўз хусусиятини ўзгартиради ва таркибидаги сув аста-секин йўқолиб, дегидрататсиялана бошлайди. Бунда гипс-тош 1,5 молекула сувни йўқотиб, ярим молекула сувли гипсга сеин айланади, бу қуйидаги реаксия билан ифодаланади:
СаSО₄2H₂О = СаSО₄ 5H₂О + 1,5H₂О.
Гипс-тош зичлиги ундаги аралашмаларга боғлиқ бўлиб, 2200...2400кг/м³ ни ташкил қилади. Гипсдан тайёрланган шағалнинг ҳажмий массаси 1300...1600кг/м³ дан иборат бўлиб, намлиги кескин равишда 3...5% ва ундан кўп чегарада ўзгариб туради. Мосс шкаласи бўйича гипснинг қаттиқлиги 2.
Гипснинг сувда эрувчанлиги (калций сулфат ҳисобида) 18⁰С температурада -0,2; 40⁰С температурада - 0,21 ва 100⁰С да 0,17%. Шуни айтиш керакки, температуранинг 32⁰С дан 41⁰С гача оралиғида гипснинг эрувчанлиги энг юқори бўлади. Турли тадқиқотларнинг маълумотларига кўра, гипснинг сувда эрувчанлиги тулича. Гипсни нг сувда эрувчанлиги гипсни ўта туйинган эритмалар ҳосил қилиш қобилиятига шунингдек, унинг кристалларининг катта-кичиклигига боғлиқ.
Юқори мустаҳкам гипс асосан α- СаSО₄2H₂О дан иборат. Уни, СаSО₄2H₂О ни герметик асбобларда буғ босими остида ёки бир ҳил тузларни сувли эритмасида термик ишлови берилиб, сўнг қуритиб кукун ҳолатига келтириб олинади. Ишлаб чиқариш шундан иборат хом-ашёга аввал иссиқ ишлови берилади ва бунда гипс тошидан кристалланган сув суюқ-томчи ҳолатда ажралади ва α- СаSО₄∙0,5Н₂О га ўтади. Сўнг олинган маҳсулот қуритилади ва майдаланади (туюлади).
Маълум бўлган усуллар қуйидагиларга бўлинади:
1. автоклав усули: бунда гипстоши герметик асбобларда атмосфера босимидан баланд босимда тўйинган буғ муҳитида сувсизланади.
2. атмосфера босимида бир ҳил тузларни сувли эритмасида гипстош қайта сувсизланади.
Автоклав усули ўз навбатида иккига бўлинади: 1) сувсизланиши автоклавда ўтқазилади, қуритиш – махсус аппаратда амалга оширилади. 2) сувсизланиш ва қуритиш бирлашиб битта асбобда ўтқазилади.
Автоклав ишловини ўтқазиш – 10-12 соат давом этади. Қуритилган модда шарли тегирмонда майдаланади. Бу усулни камчилиги - иссиқлик ишлови узоқ давомийлиги ва ёнилғи кўп сарфланишидир.