1-mavzu: Birjalarning iqtisodiy mohiyati

Xulosalar
Fyuchers savdosi bu – fyuchers (muddatli) shartnomalari vositasida birja tovari bilan 
birjada savdo qilish shaklidir.
Fyuchers shartnomasi bu – bitim tuzishda tomonlar belgilab qo'ygan narxda shartnomada 
ko'rsatilgan muddatda tovarni etkazib berishga standart shartnomasi.
Fyuchers savdosining uni standartlashtirishdan kelib chiqadigan muhim xususiyati 
shartnomaning shaxsi ko'rsatilmaganligi hisoblanadi. Fyuchers shartnomasida tomonlar bo'lib 
sotuvchi va xaridor emas, sotuvchi va hisob-kitob palatasi yoki xaridor va hisob-kitob palatasi 
namoyon bo'ladi. Bu sotuvchi va xaridorga bir-biridan mustaqil ishlash, ya'ni birjaning hisob-kitob 
palatasi bilan teskari bitim tuzish yo'li bilan ilgari rasmiylashtirilgan tovar bo'yicha o'z 
majburiyatlarini tugatishga imkon beradi.
Birja fyuchers savdosi mexanizmining asosiy elementlari quyidagilar hisoblanadi:
• fyuchers shartnomalari bilan birja savdolarini tashkil qilish;
• hisob-kitob tartibi va fyuchers shartnomalarini tugatish tartibi;
• fyuchers shartnomalari ijro etilishini tashkil qilish.
Xedjlash bu – narx dinamikasida real tovarlar narxi va xuddi shu tovarlarning fyuchers 
shartnomalari narxi o'rtasidagi farqqa asoslanadigan birja fyuchers savdosi jarayonida foyda olish 
usulidir. Fyuchers shartnomasi optsioni deb ko'rsatilgan davr doirasida bitim imzolangan paytda 
fyuchers shartnomasini soti olish yoki sotish huquqiga aytiladi. Bunda ushbu huquqni olgan 
optsion xaridori sotuvchiga mukofot deb nomlanadigan belgilangan miqdordagi pulni to'laydi.

---

 Tayanch so'zlar
Fyuchers savdosi, shartnomada shaxsning ko'rsatilmaganligi, hisob-kitob palatasi, 
standartlashtirish, fyuchers shartnomalari, xedjlash, birja chayqovi, xedjer, optsion, qat'iy 
belgilangan muddat, notis, varrant.
Nazorat savollari
1. Fyuchers savdosining asosiy tushunchalari xaqida gapirib bering.
2. Fyuchers savdosining vujudga kelish tarixi qanday?
3. Fyuchers savdosi xaqida gapirib bering.
4. Birja fyuchers savdosi mexanizmini tavsiflang.
5. Xedjlash va birja chayqovi nima?
6. Fyuchers shartnomali optsion bitimlar xaqida gapirib bering.