1-mavzu: Birinchi jahon urushidan keying davrda Xitoy. Reja

Turkiya Ikkinchi jahon urushi arafasi va yillarida.

1930 yillarning o‘rtalariga kelib kamolchilik qayta o‘zgartirishlari o‘z natijalarini bera boshladi. Davlatning siyosiy va iqtisodiy ahvoli mustahkamlandi, qo‘shni mamlakatlarda Turkiyaning obro‘-e’tibori o‘sdi. Yuzaga kelgan bunday vaziyat turk diplomatiyasiga bir qator tashqi siyosiy aksiyalarni amalga oshirish imkonini berdi, ular Anqara hukumatining jahon maydonidagi nufuzini oshirishi kerak edi. Qora dengiz bo‘g‘ozlari rejimini qayta ko‘rib chiqishga bag‘ishlangan, Shveysariyaning Montre shahrida bo‘lgan xalqaro konferensiya ular ichida ko‘proq muvaffaqiyatli bo‘lgan edi deb hisoblash joiz. Uning ishtirokchilari tomonidan ishlab chiqilgan konvensiya turk hukumatining bo‘g‘ozlar xavfsizligi choralari haqidagi asosiy takliflarini hisobga oldi va Anqaraga bo‘g‘ozlar zonasini remilitarlash huquqini berdi.
Mustafo Kamol Otaturk hayotining oxirgi yillari va uning vafoti (1938 yil)dan so‘ng bir partiyali tizimning mustahkamligi zaiflasha boshlaydi. Biroq uning vorislari Ikkinchi jahon urushi arafasida xalqaro vaziyatning keskinlashayotganligini hisobga olib bu tizimni saqlab turishni afzal bildilar. Mamlakat mudofaa qobiliyatini ta’minlash zaruriyati etatizm tamoyillarini eng yuqori ko‘lamlarda qo‘llash va norozilikni har qanday ko‘rinishlarini bostirish uchun avtoritar boshqaruvning eng qattiq shakllaridan foydalanishga imkon berdi.
Ikkinchi jahon urushi harbiy harakatlari boshlanishi bilanoq, Turkiya o‘zining betarafligini e’lon qildi. Butun urush yillari davomida Anqara o‘zining chegaralari daxlsizligini saqlab qolishga intilib, goh fashistik davlatlar bilan, goh Gitlerga qarshi koalitsiya davlatlari bilan murosaa yo‘lini tutdi. Faqatgina yaqin vaqt ichida gitlerchilar Germaniyasini tor etilishi muqarrarligiga ishonchi komil bo‘lgandan so‘nggina, turk hukumati 1945 yilning fyevrali oxirida Germaniya va Yaponiyaga urush e’lon qilishga qaror qildi. Biroq Turkiya qurolli kuchlari urush harakatlarida ishtirok etmadilar. Turkiya BMT ta’sischilari orasidan joy olsa ham, uning halqaro maydondagi obro‘-e’tibori sezilarli darajada pasaydi, ayniqsa uning Sovet Ittifoqi bilan munosabatlari yomonlashdi. Mamlakat hukmron doiralariga o‘z tashqi va ichki siyosatlarini tubdan o‘zgartirishlariga to‘g‘ri keldi.

1.