1-мавзу. Биологиянинг XXI аср долзарб масалалари режа


Ўзбекистондаги алоҳида муҳофаза қилинадиган ҳудудлар



Download 279,71 Kb.
bet19/19
Sana21.02.2022
Hajmi279,71 Kb.
#62949
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   19
Bog'liq
2 5469965636882924171

Ўзбекистондаги алоҳида муҳофаза қилинадиган ҳудудлар



Номи

Ташкил этилган
йили

Майдони
га

Ихтисослашуви

Вилоят




Қўриқхоналар













1.

Зомин

1926

21 735

Тоғ-арча
қўриқхонаси

Жиззах

2.

Чотқол биосфера қўриқхонаси

1947


35 724


Тоғ-арча
қўриқхонаси



Тошкент вилояти



3.

Бадай-тўқай

1971

6 462

Қайир-тўқай
Қўриқхонаси

Қорақалпоғистон

4.

Қизилқум

1971

10 311

Қумли –тўқай
қўриқхонаси

Хоразм, Бухоро

5.

Зарафшон

1971

2 352

Қайир-тўқай
қўриқхонаси

Самарқанд

6.

Китоб

1979

3 938

Геологик қўриқхона

Қашқадарё

7.

Нурота

1975

21 137

Тоғ-ёнғоқ мевали

Жиззах

8.

Хисор

1983

80 986

Тоғ-ўрмон

Қашқадарё

9.

Сурхон

1987

28 895

Тоғ-ўрмон

Сурхондарё




Миллий боғлар











1.

Зомин

1976

24 110

Тоғ-ўрмон.
Рекреация

Жиззах

2.

Угом-Чотқол

1990

574 590

Тоғ экосистемаларини сақлаш. Рекреация.

Тошкент



Ўзини-ўзи назорат қилиш учун саволлар:

1. Транспирация нима?


2. Жонсиз табиатдаги жисмларга хос бўлмаган хусусиятни белгиланг.
3. Организмнинг энг дастлабки ривожланиш босқичини белгиланг.
4. Нима сабабдан барча тирик организмлар очиқ тизим ҳисобланади?
5. “Нарвон” ғояси кимга тегишли?


Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:



  1. Аҳмедов М., Мансурхўжаева М. Иқлимлаштирилган дарахт ва буталар ширалари аниқлагичи. - Тошкент, 1998. - 59 б.

  2. Аҳмедов М.Ҳ., Орипов Ж., Зокиров И.Фарғона водийсининг муҳофазага олинган ҳайвонлари (услубий кўрсатма). –Фарғона, 2008. – 39 б.

  3. Абдуллажонов А. Автоматизированная информационно - обрабатывающая система мониторинга загрязнения подземных вод стоками промпредприятий// Научный вестник ФерГУ. 1996. №1. С. 105-108.

  4. Азимов И. Оҳангарон ҳавзаси яйлов минтақаси ўсимлик жамоаларининг ҳозирги динамик ҳолати // Биология ва уни ўқитишнинг долзарб муаммолари: Республика илмий-амалий конференцияси матераллари, 2009. – 122-123 б.

  5. Аҳмедов М.Ҳ., Зокиров И. Lachninae ширалари миқдор зичлигининг ўзгариши ва мавсумийлик ўртасидаги боғлиқликнинг регрессион таҳлили// ФарДУ. Илмий хабарлар. №2. 2008. –Б. 33-39.

ГЛОССАРИЙ


Индустриал (антропоген) саҳро – саноат чиқиндилари таъсирида ўсимликлар қоплами ҳалок бўлишидан корхона атрофида учрайдиган яланғоч ер майдони. Бундай майдонлар, одатда, рангли металлургия корхоналари яқинида учрайди.
Пестицидлар (лот. рestis - юқумли касал + caedere - ўлдирмоқ) – қишлоқ хўжалик экинлари ва маҳсулотларини касалликлар ва зараркунанда ҳашаротлардан ҳимоя қилишда фодаланиладиган кимёвий заҳарларнинг умумий номи. Пестицидларга ҳашаротларни ўлдирувчи инсектицидлар, каналарни қирувчи акарицидлар, замбуруғларга қарши фунгицидлар, шунингдек ўсимликнинг ўсиш ва ривожланишини тартибга солувчи ауксинлар, гибериллинлар ва ретардантлар, баргни тўкувчи дефолиантлар, ўсимлик танасини қуритувчи десикантлар, ўсимликнинг гули ва гултугунларини тўкувчи дефлорантлар ва бошқалар киради.
Тупроқ эрозияси – тупроқ устки қатламининг емирилиши, унинг сув билан ювилиб кетиши (сув эрозияси) ёки шамол билан кўчиб кетиши (шамол эрозияси).
Тупроқнинг ботқоқланиши – тупроқ сувни йўқотишга қараганда кўп қабул қилишидан унинг структураси ўзгариши. Бу ҳодиса ер ости сувлари яқин жойлашган ва ёғин-сочинлар кўп бўлиб турадиган сернам зоналарда учрайди.
Тупроқнинг бирламчи шўрланиши тупроққа сув ва чанг билан келиб қўшиладиган тузлар миқдорининг уларни ўсимликлар ўзлаштириши имкониятидан ортиб кетиши. Бу ҳодиса кўпроқ қуруқ иқлимли чўл зоналарида учрайди.
Тупроқнинг иккиламчи шўрланиши – тупроқ намлигининг буғланиши жараёнида туз моддаларининг ер бетида тўпланиб қолиши (инфильтрация ҳодисаси). Бу ҳодиса ер ости сизот сувлари ер сиртига яқин жойлашган мелиоратив ҳолати ёмон бўлган майдонларда учрайди.
Тупроқнинг чўлланиши – ўсимликлар қопламининг кескин камбағал-лашиб, тупроқнинг янчилиши ва пайхон қилинишдан унинг донадорлиги йўқолиб, ялонгоч кўчманчи қумлар пайдо бўлиши. Бу ҳодиса қуруқ иқлимли ҳудудларга хос.
Диоксин – таркибида хлор ва фтор сақловчи ароматик углеводородлардан ҳосил бўладиган ўта кучли заҳарли модда.
Ингредиент (лот. ingredientis – кирувчи) – бирор аралашманинг таркибига кирувчи кимёвий модда. Муҳитда бундай модда концентрациясининг ошиб кетиши унинг кимёвий ифлосланишига олиб келади.
Канцероген (лот. cancer – рак + гр. genos – келиб чиқиш) – организмда саратон касаллигини келтириб чиқарувчи моддалар (мас., автотраспорт ташламаларидаги бюанз-а-пирен, қўрғошин буғи).
Мутаген (лот. mutatio – ўзгариш + гр. genos…) – мутация касаллигини келтириб чиқарувчи модда.
Мутация – организмнинг морфологик, физиологик ва этологик (гр. ethos – хулқ-атвор) ирсий ўзгаришлари.
Радиацион нурланиш (лот. radiare – нурланиш) – радиоактив элементлар ядросининг парчаланишида ҳосил бўладиган альфа-, бета- ва гамма нурланишлар.
Тератоген (гр. teratos – бадбашара + гр. genos…) – ирсий ўзгаришлар ёки муҳитнинг ташқи омиллари таъсирида пушт ривожланишининг бузилишидан келиб чиқадиган мажруҳлик.
Фавқулодда вазият – кўп сонли организмларни тўсатдан ҳалокатга дучор қилувчи ва моддий бойликларга жиддий зиён етказувчи тасодифий ҳолатлар. Улар келиб чиқиш хусусиятига кўра табиий ёки техноген бўлиши мумкин.
Шовқин – ҳаво муҳитининг тўлқинли ифлосланиши (физикавий ифлосланиш тури).
Эндорфин – муҳит бирор омилининг оптимал даражадаги ижобий таъсири натижасида организмдан ажраладиган хурсандлик гормони. У барча тирик организмларга тегишли.
Биологик хилма-хиллик – биосферада мавжуд бўлган барча тирик организмларнинг хилма-хиллиги. У миллионлаб турдаги ўсимликлар, ҳайвонлар, замбуруғ ва микроорганизмлардан иборат. Биологик хилма-хилликнинг уч тури мавжуд: генетик хилма-хиллик, турлар хилма-хиллиги ва экотизимлар хилма-хиллиги.
Биогеоценоз (гр. biote...+ ge – Ер + koinos…) – биоценоз ва у жойлашган ўрнининг биргаликдаги мажмуаси яъни биоценоз + биотоп. Атамани фанга 1940 йил рус ўрмоншунос олими И.Н. Сукачев киритган.
Биоценоз (гр. biote – ҳаёт, koinos – умумий) – яхлит бир майдонни эгаллаган ўзаро таъсирдаги барча турдаги организмлар гуруҳи. Атамани фанга 1877 й. немис олими Карл Август Мёбиус киритган. Биоценоз таркибига ўсимлик, ҳайвон ва микроорганизмлар киради.
Биотоп (гр. biote...+ topos – жой) – биоценознинг жойлашган ўрни. Биосферанинг каттаю-кичик барча жойлари биотоп ҳисобланади.
Гала – бир турга кирувчи баъзи ҳайвонларнинг биологик жиҳатдан бирор фойдали ҳаракат (озуқа топиш, душмандан ҳимояланиш ва бошқ.) ни амалга ошириш учун вақтинчалик бирлашиши.
Оила – ота-оналар жуфти маълум муддатга ёки бир умрга, болалари эса улар билан вояга етгунича бирга бўлиши.
Популяция (лот.populus – халқ, аҳоли) – бир турга мансуб, узоқ муддат давомида бир майдонни эгаллаб яшайдиган ўзаро таъсирдаги организмлар гуруҳи. Атамани фанга 1903 йилда дания биологи Людвиг Иогансен киритган.
Download 279,71 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   19




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish