1-mavzu: Avtomobil transport harakat tarkibi

38-mavzu: Rul mexanizmlarining vazifasi, turlari,

tuzilishi va ishlash uslubi
Reja

1. Rul mexanizmlarining vazifasi

2. Rul mexanizmlarining tuzilishi

3. Rul mexanizmlarining ishlash uslubi

 Rul mexanizmi boshqariluvchi g’ildiraklarningyengil burilishini ta’minlab beradi. Boshqariluvchi g’ildiraklarningyengil burilishi rul mexanizmining uzatish soni i_m ga bog’liq. Rul mexanizmining uzatish songi deb chambaragi burilish burchagining rul soshkasi burilish burchagiga bo’lgan nisbatiga aytiladi.

Uzatish soni qaycha katta bo’lsa, boshqariluvchi g’ildiraklarning burilishi ham shunchayengil bo’ladi. Lekin uzatish sonining kattaligi o’z navbatida boshqariluvchi g’ildiraklarni burish uchun sarflanadigan vaqtni uzaytiradi. Bu xol, xususan, zamonaviy tezyurar avtomobillarni qisqa daqiqada burib ulgurishda birmuncha qiyinchilik tug’diradi. Shunga ko’ra, rul mexanizmining uzatish soni belgilangan miqdorda chegaralangan bo’lib, uyengil avtomobillarda 17-20 va yuk avtomobillari hamda avtobuslarda 19-25. Loyihalashtirilgan uzatmalar soniyengil boshqarishni ta’minlashi uchun rul chambaragiga tushadigan kuchning eng kichik qiymati 60 N dan eng katta qiymati esa 120 N dan oshmasligi lozim.

Avtomobillarda globoidli chervyak-rolik, tsilindrosimon chervyak-sektor, vint-gayka-sektor turidagi rul mexanizmlari qo’llaniladi. Bulardan globoidli chervyak turidagi rul mexanizmi ko’proq ishlatilib, uning karterida rul vali, rul kolonkasi va chambaragi o’rnatilgan. Misol tariqasida GAZ-53 A avtomobilida qo’llaniladigan rul mexanizmining tuzilishi va ishlash uslubi bilan tanishib chiqamiz.

Rul mexanizmining karteri 1 avtomobil ramasining chap boltlar bilan mahkamlangan bo’lib, uning karteri ichiga globoidli chervyak 5 va u bilan ishlangan uch tarmoqli rolik 9 hamda rul soshkasining vali 2 joylashtirilgan. Chervyak rul vali 10 ning quyi shlitsli uchiga tig’izlanib karteri ichida ikkita konus rolikli podshipnikda o’rnatilgan. Bu podshipniklarda ichki to’g’in bo’lmasdan, uning vazifasini chervyak chekkalaridagi konussimon sirtlari bajaradi. Tashqi to’g’inlari esa karterning uchlariga o’rnatilib, ularning o’q bo’yicha siljishidan karterning old va orqa qopqoqlari ushlab turadi. Old qopqoqning tagiga podshipniklarni rostlash maqsadida bir nechta yupqa qistirmalar 4 o’rnatilgan. Rolik 3 soshka vali 2 ning kallagidagi o’q 9 ga ikkita «ignasimon» podshipnikda o’tqazilgan. Soshka vali o’z navbatida bir tomoni baland karter teshigidagi bronza vtulka 16 ga, ikkinchi tmoni bilan esa karterning yon qpqog’idagi tsilindrsimon rolikni podshipnika o’tqazilgan. Rul soshkasi 14 o’z vali bilan mayda shlitslar orqali birikkan va karterdan chiqib turgan uchiga qopqoqli gayka 8 bilan qotirilgan. Rul soshkasi valining uchi salnik 13 orqali zichlangan chervyak bilan rolikning ilashuvini maqbul darajada rostlash uchun valning karter ichidagi uchiga sozlovchi vint 11 biriktirilgan. Bu vint o’z navbatida karterning yon qopqog’idagi rezbasi bor teshikka ham burab kiritilgan. Chervyak bilan rolik o’qlarining joylashuvchi har xil yuzalarda bo’lishi sababli soshka valini sozlovchi vint soat mili bo’yicha burilsa ular orasidagi tirqish kichrayadi, aks xolda esa tirqish kattalashadi. Shu yo’l bilan chervyak va rolik orasidagi ilashuv rostlanadi. Ilashuv rostlangandan keyin sozlovchi vint o’zicha burilib ketmasligi uchun uni ushlab turish shtifti 12 va shayba 7 hamda gayka 8 bilan qotirilib qo’yiladi. Karterning tepa qismida moy quyish tiqini 6 o’rnatilgan.

Chervyak rolik turidagi rul mexanizmning ishqalanuvchi detallarining ishqalanishiga behuda sarfi juda kamdir. Shuning evaziga haydovchi avtomobilni boshqarish uchun, yani rul chambaragini burishga kam kuch sarflaydi.