1-мавзу Ахлоқшунослик фанининг тадқиқот доираси, мақсади ва вазифалари.Ўрта асрлар мусулмон шарқи, янги давр Европа ахлоқшунослиги. Режа

 
 
Ахлоқнинг асосий қонуни. 
Ахлоқни асосий қонунини таҳлил этишдан олдин “қонун” деган 
тушунчани таърифини келтирайлик. 
Фалсафа. қомусий луғатнинг 479-
бетида қонун тўғрисида қуйидаги сатрлар битилган: “қонун объектив 
олам нарса ва ходисалари ўртасидаги алоқадорликнинг шакли, бирор 
бир нарсанинг зарурий равишда пайдо бўлишини ифодаловчи 
Тушунчанинг “зарурий мавжудлик қоидаси:, шунингдек инсоннинг 
жамиятдаги Хатти-ҳаракатларини белгилаб берувчи йўл-йўриқ, 
қоидалар йиғиндиси (ахлоқий ва хуқуқий қоидалар).
Ахлоқнинг асосий қонунига биз ҳеч иккиланмасдан яхшилик ва 
ёмонлик тушунчасини киритишимиз мумкин. Фикримизни исботлашга 
ҳаракат қиламиз: Яхшилик ахлоқий хатти-ҳаракат ёки унинг белгисини биз 
ахлоқнинг белгисини, ахлоқнинг барча тушунчаларида кўрамиз: Масалан, 
эзгуликда, адолатда, виждонда, ор-номус, шаън-шанвакат, қадр-қимматда, 
бурчда, ҳаётни маъносида, муҳаббатда, инсоннинг ахлоқий масъулиятида, 
яхшилик ахлоқий белгиси на фақат тушунчаларда, шу билан бирга 
тамойилларда (принципларда) ҳамда 
намоён 
бўлади: Масалан, 
Ватанпарварликда, 
байналминалликда, 
миллатпарварликда, 
тинчликсеварликда, жўмардликда ҳамда яхшиликни кўрамиз. 
Яхшилик 400 га яқин ҳам ижобий ҳам салбий ахлоқий меъёрларнинг 
ижобийларида: одамийлик, ростгўйлик, ҳалоллик, ҳушмуомалаликда, 
камтарликда ва ҳоказоларда кўришимиз мумкин. Яхшилик ахлоқни

---

40 
англашда, муносабатларда, амалиётда ҳам намоён бўлади. Биз бу ҳақда 
алоҳида тадқиқот ва ўз фикрларимизни баён этамиз. 
Ахлоқнинг асосий категориялари (тушунчалари). 
Ҳар бир фан ўз категориялар тизимига эга; категорияларнинг мазмуни инсон 
онгининг ўрганилаётган нарса моҳиятига қай даражада кириб борганлигини 
кўрсатади. Категория (лотинча) – таъриф, хулқ, тушунча. Фалсафий фикр 
тарихида категорияларни жамлаб ўрганишга биринчи марта киришган олим 
Арастудир. Ахлоқ категориялари, унинг турли маъноли томонларини ва 
функцияларини ифода этган ҳолда, структурали ҳамда субстанционал 
бўлиши мумкин. Структурали категориялар ахлоқни ташкил этувчи 
компонентларнинг ички алоқадорлиги жиҳатдан характерлайди. Улар: 
ахлоқий меьёр, тамойил, баҳо, идеал, қарашлар, эьтиқодлар, хиссиёт, 
одатлар, феьл-атвор, хатти-ҳаракат хулқ муносабат ва шунга ўхшашлардир. 
Улар ахлоқни жамият билан шахс ўртасидаги муносабатлар 
мазмунининг ўзига хос хусусиятлари нуқтаи назаридан ҳарактерлайди. 
Бундай категорияларга муҳаббат ва нафрат, эзгулик ва ёвузлик, ор-номус, 
шаьн-шавкат, қадр-қиммат, бахт, ҳаётнинг маъноси кабилар киради.