1-ma’ruza. Mavzu: Metall qotishmalar. Cho’yanlarning tasnifi. Po'latlarning tasnifi. Alyuminiy qotishmalari. Mis qotishmalari. Titan qotishmalari. Magniy qotishmalari. Nikel qotishmalari. Maxsus xususiyatlarga EGA bo'lgan metallar va

PO’LATLARNING RUSUMLANISHI.
1. Oddiy sifatli po’latlar:
Cm0, Cm1, Cm2, Cm3, Cm4, Cm5, Cm6.
Tartib nomeri ortishi bilan uglerod miqdori va puxtalik xossalari ortadi.
2. Sifatli, yuqori sifatli, o’rta sifatli po’latlar:
A. Konstruksion po’latlar.
Tarkibida uglerod miqdori 0,75% gacha bo’ladi va bu ifodaning boshida 100 bir ulushda ko’rsatadi:
Stal10, Stal20.
B. Asbobsozlik po’latlari.
Tarkibida uglerod miqdori 0,75% dan yuqori va bu ifodada 10 bir ulushda ko’rsatiladi (boshida) U7A, U8A, U8GA, U9A.
Qattiqligi - Rc=61-63.
Ishlash harorati T_ish=200-300^oS.
V. Legirlangan po’latlar (sifatli)
Legirlovchi elementlar ruscha harf bilan belgilanadi: N - nikel, G - marganes, X - xrom, S - kremniy.
Agar harfdan so’ng raqam bo’lmasa, demak uning miqdori 1-1,5%. Lekin molibden va vanadiydan tashqari: ularning miqdori ko’pincha
0,2-0,3% dan oshmaydi.
Agar raqam bo’lsa, u shu legirlovchi element miqdorini protsentda ko’rsatadi.
9XVG: 0,9% - S, X - 1%, V - 1%, G - 1%
X12M: X = 12%, M - 1%
G. Yuqori sifatli po’latlar.
Sifatli po’latlarni ifodasiga o’xshash, faqat orqasiga A-harfi qo’yiladi. Bu fosfor va oltingugurt har biri miqdorining hajmi 0,025% dan oshmaydi.
30XNMA, U10A.
D. O’ta yuqori sifatli po’latlar.
Markasining orqasiga "SH" harfi qo’yiladi, elektroShlak ususida olingan o’ta sifatli po’lat deb. SHX15-SH. GOST 5632-72.
Bu qoidalarga bo’ysinmaydigan po’latlarni markalash ham bor.
a) Sharikopodshipnik yasaladigan po’latlarga "SHX" deb qo’yiladi. SHX15 -
15% - xrom.
b) Tez kesar R18 - 18% volfram.
v) Elektrotexnik po’latlar "E" harfi bilan belgilanib, undan keyin raqam kremniy miqdorini protsentda ko’rsatadi.
g) "A" harfi boshlansa avtomat stanoklarda ishlanadigan po’lat degani.
d) Oxirida "L" harfi bo’lsa, quyma (liteynыy) po’lat degani: 40L, 0,4% - Uglerod.
e) "E" harfi bilan boshlansa, magnitli qattiq po’lat degani.