1-ma’ruza мavzu: Avtomobil yo‘llarini qidiruvida geodezik tushunchalar

Vertikal burchak o‘lchash va qiyalikni xisoblash;
Vertikal burchak teodolitning vertikal doirasi yordamida o‘lchanadi. Teodolitning gorizontal doirasida bo‘lgan qismlar vertikal doirasida xam mavjud. Vertikal doiraning gorizontal doiradan farqi shuki, qarash trubasini gorizontal o‘qi atrofida aylantirganda limb doira bilan birgalikda aylanadi, alidada esa joyidan qimirlamaydi. Vertikal doiradan qiyalik burchagining kattaligini topish uchun vertikal doiraning “no‘l” o‘rnini (NO‘) aniqlash lozim. “No‘l” o‘rni deb, ko‘rish trubasining vizirlash nuri gorizontal holatida bo‘lganda, vertikal doiradagi limbdan olingan sanoqqa aytiladi. “No‘l o‘rni” odatda no‘lga yaqin bo‘ladi (NO‘ 0^o). Teodolitlarda ko‘rish trubasining o‘z zenit o‘qi buyicha aylanishini hisobga olib, vertikal doradagi sanoqlar doira chap holatida - DCh va doira o‘ng holatida esa- DO‘ olinib, qiyalik burchagi hisoblash tenglamalari orqali topiladi:
, ,
ifodalarda V-qiyalik burchagi; DCh va DO‘ - vertikal doiraning chap va o‘ng holatida kuzatilgan nuqtalarga qarab, mikroskopdan olingan sanoqlar.
Teodolitlarda vertikal burchaklarni o‘lchashda, qiyalik burchaklarni xisoblashda doira chap (DCh) xolatida o‘lchangan burchak ishorasi e’tiborga olinadi.


7-MA’RUZA


Mavzu: Qidiruv ishlarida masofa o‘lchash

1. 
   Joyda nuqtalar o‘rnini belgilash va chiziq o‘tkazish.
   
2. 
   Masofani o‘lchash usullari.
   
3. 
   Masofani bevosita o‘lchash asboblari va ularni tekshirish.
   
4. 
   Masofani po‘lat lenta bilan o‘lchash va o‘lchash aniqligi.
   
5. 
   Masofani optik dalnomerlar bilan o‘lchash.
   

Berilgan aniqlikda uzunlikini o‘lchash uchun bir vertikal tekislikda yotgan yo‘nalish bo‘ylab bosh va oxirgi nuqtalar orasidan chiziq o‘tkazish kerak bo‘ladi. Bu jarayon joyida chiziq o‘tkazish deb nomlanadi. Chiziq o‘tkazishda nuqtalar oralig‘idagi o‘lchash kerak bo‘lgan joydagi chiziq bir vertikal tekislikda yotishi talab etiladi. Bu usul bir vertikalda yotish (bir stvorda yotish) usuli deyiladi. Chiziqni joyda bir vertikal tekslik bo‘ylab bitta stvorda yotishini taminlashda ishorat qoziqlaridan (vexadan) foydalaniladi.