1-ma’ruza мavzu: Avtomobil yo‘llarini qidiruvida geodezik tushunchalar

O‘zaro ko‘rinmaydigan A va V nuqtalar oralig‘ida misol uchun, daraxtzor yoki o‘rmon joylarida bu ikki nuqta ko‘rinadigan joyida D nuqta tanlanadi (7.1 d - rasm). Tanlangan D nuqtaga teodolit o‘rnatilib, ADV burchagi aniqlanadi. Teodolit AD stvorda joylashgan Ye nuqtaga ko‘chiriladi va β burchak miqdori bo‘yicha shu yo‘nalishda biror-bir joyda F nuqta belgilanadi. Lenta bilan DV, DE va masofalari o‘lchanib, AES va ADB uchburchaklardan YeS masofa YeS=BD AE/AD hisoblanadi. Hisoblab topilgan masofani EF yo‘nalishi bo‘ylab qo‘yilib, C nuqta o‘rni topiladi. S nuqtaga ishorat qozig‘i o‘rnatilib AS yo‘nalishi bo‘yicha V nuqtaga yo‘lakcha ochiladi.
Muhandislik o‘lchash ishlarda talab qilingan aniqlikka qarab uzunliklar ananaviy yer yuzasi bo‘ylab o‘lchaydigan po‘lat lentalar, ruletka, invar sim, geodezik asboblarning ko‘rish trubasidan foydalanib o‘lchaydigan ipli dalnomer va elektro - magnitli dalnomerlar, elektron yer o‘lchagichlar ishlab chiqilgan. O‘tib bo‘lmas ya’ni borib bo‘lmas masofalarni aniqlashda esa matematik usullar yordamida hisoblash (tenglamalar yordamida) amaliyotga kiritilgan.
Po‘lat tasma - uzunligi 20, 25, 50 m eni 10-15 sm va qalinligi 0,4-0,5 sm ko‘rinishida tayyorlanadi (7.2 - rasm). Unga qo‘shimcha yerda nuqta o‘rnini belgilash va lentani yer yuzasida tarang tortishda qo‘llash uchun 6 yoki 11 dona temir shpilka (ingichka temir qoziq) taqdim qilinadi.
Ruletkalar RZ - uzunliklari 10, 20, 30, 50 m va RK- (7.2 b - rasm) bir–biriga ko‘ndalang qilib chalishtirilgan yog‘och yoki yupqa temir plastinkaga o‘ralgan, uzunliklari 50-75 va 100 m Rasmlida bo‘ladi.
O‘lchangan chiziq uzunligini (D) plan va xaritalarda ko‘rsatish uchun chiziqlarni gorizontal proeksiyaga keltirish (agar joyning qiyaligi 2⁰ dan oshiq bo‘lsa), uni gorizontal joylanishini hisoblash (d) kerak bo‘ladi.
Hisoblashlar quyidagi ifodadan aniqlanadi:
d = D Sos υ.
D masofa dalnomerlarda (misol uchun, ipli dalnomer teodolitda) o‘lchangan bo‘lsa u holda
d = D Sos ²υ.
ifodasi qo‘llaniladi. Ifodalarda υ – qiyalik burchagi.
a ) b) v)