1-ma’ruza мavzu: Avtomobil yo‘llarini qidiruvida geodezik tushunchalar

1-jadval. Svetodalnomerlar turi va ularni texnik tasnifi

Ko‘rsatkichlar	SB-6	SM-02	SM-2	SM-5
O‘lchash masofasining uzunligi	0,5-50km	2-300m	2-2000m	5-500m
O‘lchash xatoligi	10 sm gacha	0,4 sm	2sm	3-5sm
Asbobning qiyalik burchagi	5^0	40^0	20^0	20^0
Asbobning massasi	35 kg	9 kg	65 kg	6 kg

Kesim balandligi, qo‘yilma va nishab (qiyalik burchagi) qiyalik elementlarini ifodalaydi. Ikki yondosh gorizontal orasidagi vertikal masofa yoki bir gorizontalning ikkinchi gorizontal orasidagi farqi, nisbiy balandligi (h) kesim balandligi deyiladi.

A va B nuqtalar orasidagi joyning qiyalik chizig‘ining xaritadagi gorizontal proeksiyalari (d) gorizontal qo‘yilma deyiladi (7.6- rasm).



6 –rasm. Gorizontal 7 – rasm. Qo‘yilish chizmasi:
a-qiyalik uchun chiziq nishabi b-burchak nishabi

Eng tik qiyalik chizig‘i gorizontallarga perpendikulyar bo‘lib o‘tadi. A nuqtadan o‘tgan gorizont bilan joyidagi AB qiyalik chizig‘i orasidagi vertikal burchak ν qiya chiziqning qiyalik ( ί ) deyiladi. Kesim balandligi h, nishab qo‘yilmasi d, hamda qiyalik burchagi ν orasida quyidagi munosabat mavjud :

ί= tg ν = ,
bu yerda ί- qiyalik; ν - qiyalik burchagi; h-kesim balandligi; d- qo‘yilma (gorizontal masofa).
Amaliyotda qiyalik yuzga ko‘paytirilganda protsentda (foizda) yoki minga ko‘paytirilib promillda ko‘rsatiladi:

ί = ∙100% , ί = ∙1000⁰/₀₀ .

Promill nishablikning mingdan bir ulushi deb tushuniladi.

Relef kesimining balandligi xarita masshtabiga va relefining xarakteriga bog‘liq bo‘ladi: masshtab qancha mayda va joyidagi yonbag‘irlarning qiyaligi qancha tik bo‘lsa, kesim balandliklarini shuncha katta bo‘ladi va aksincha. Qiyaliklarning nishobini aniqlashni osonlashtirish uchun qo‘yilma masshtabi deb ataladigan chizmadan foydalaniladi. Qo‘yilmalar masshtabining chizmasi tenglamadan d = h /1 ko‘rinishidagi ifoda yordamida tuziladi.

Lazerli elektron dalnomerlar (ruletkalar). Geodeziyada kichik (qo‘lda) nur qaytaruvchisiz o‘lchash ishlarini olib boruvchi lazerli dalnomerlar (ularni lazerli ruletkalar deb yuritiladi) keng qo‘llanib kelinmoqda Ushbu dalnomer ruletkalarda o‘lchashlar bir kishi bilan shtativga o‘rnatmasdan (ayrimlarini shtativga o‘rnatib) ham olib borish mumkin. Ulardan foydalanish qulay va yengil, displeyi to‘rt qatorli, optik vizirga ega. Asbobning klaviyaturasi tez o‘lchashga moslashtirilgan va o‘rnatilgan funksiyalar yordamida o‘lchanayotgan obektning maydonini, hajmini, o‘lchangan qiymatlarni maksimal, minimal masofalarni va boshqa ko‘rsatkichlarni aniqlashda qulayligi bilan ajralib turadi. Lazerli ruletkalarning turlar, hamda ularning ayrim ko‘rsatkichlari bo‘yicha malumotlar 7.8- rasm va 2- jadvalda keltirilgan. Shu yerda yangi avlod ruletkalar turkumiga kiruvchi simsiz malumotlarni uzatadigan lazerli ruletka DISTO ^TM PLUS ni ko‘rsatish mumkin.