1-Ma’ruza: Fizika tarixi fanining predmeti va vazifalari. Kirish. Fizik olimlarning hayoti va ilmiy faoliyatining didaktik ahamiyati. Antik davrda tabiatshunoslikda erishilgan yutuqlar. Ioniylar va Ellinlar davri

Pifagor 

(e.a.  580  -  500  yy.)  va  uning  shogirdlari  tomonidan  rivojlantirilgan 

idealistik yo`nalish ham paydo bo`ldi. Bu yo`nalish Filolay (e.a V asr oxiri - IV asr 

boshi),  mashhur  faylasuf  Suqrot  va  e.a.  IV  asr  oxiri  va  III  asr  birinchi  choragida 

yashagan  astronom  Samosalik  Aristarx  nomlari  bilan  bog`liq.  Pifagoriyalik 

ta`limotining  ta`siri  juda  kuchli  bo`lgan  va  xatto  Galiley  davrida  Yer  harakati 

haqidagi  ta`limot  ham  "pifagoriyalik  ta`limoti"  deb  atalgan.  Pifagoriyaliklarning 

falsafasi  va  mafkurasi  reaksion,  idealistik  ruhda  sug`orilgan  edi.  Bu  falsafaning 

asosiy  joyi  -  go`yo  olamni  boshqaradigan  sonlarning  ilohiy  ahamiyatga  moliq 

ta`limotdir. Pifagoriylar sonlarda sirli va sehrli xususiyatlar mujassam deb bilishar, 

ayrim  sonlarni  esa  mukammal  belgilar  deb  uqtirishardi.  Sonlarning  sehri  juda 

yashovchan  bo`lib  chiqdi.  U  turli  diniy  dunyoqarashlarda,  jodu,  astrologiya, 

idealistik  tizimlarda  gavdalanadi.  Shu  bilan  birga  tabiatdagi  sonli  munosabatlar 

muhimligi  haqidagi  pifagoriylarning  g`oyasida  mantiq  bo`lagi  bordek,  xozirda 

miqdoriy  tahlil,  matematik  nisbatlar  tabiatni  ifodalashning  ilmiy  asosini  tashkil 

etadi.  Pifagoriylar  pirotsentrik  tizim  deb  atalmish  olam  tuzilishi  tizimini  ishlab 

chiqdilar,  unga  binoan  Yer,  quyosh,  Oy  va  sayyoralar  markaziy  olov  atrofida 

harakatlanadilar.  O`nni  muqaddas  son  deb  bilgan  pifagoriylar  markaziy  olov 

atrofida  aylanadigan  o`nta  harakatchan  sferalarni  kiritadilar.  Qadimgilar 

Yerdantashqari faqat beshta sayyora bilganlari uchun pifagoriylarga muqaddas o`n 

sonni 

keltirib chiqarishda qo`shimcha osmon jismni, ya`ni, "Erga qarama-qarshi" jismni 

kiritishga  to`g`ri  kelgan  (noto`g`ri,  dogmatik  fikr  aldamchi  gipotezalarga  olib 

kelgan). Ta`kidlab o`tish joizki, qadimgi Yunoniston fani avvaldan qadimgi Sharq 

mamlakatlarida  topilgan  bilimlarga  tayangan.  Lekin  boshdanoq  bu  fanning  yangi 

qirralari ham namoyon bo`ldi. qadimgi yunon donishmand muammoni muhokama 

qilishga  harakat  qilgan,  mantiqan  u  yoki  bu  holatni  asoslashga  uringan.  Bu  narsa  

ayniqsa  keyingi  avlod  olimlarda,  masalan,  falsafa  tarixidan  ma`lum  eleatlar, 

atomistlar  va  Aristotelda  yaqqol  ko`zga  tashlanadi.  Shunday  qilib,  fan  paydo 

bo`lishining  birinchi  bosqichidayoq  olam  yaratilishi  va  tuzilishi,  harakatlanishi 

sabablari,  tabiatdagi  miqdoriy  nisbatlari  va  hokazo  haqida  chuqur  masalalar 

qo`yilgan.  Bu  savollarga  javob  axtarish  asnosida  ioniyaliklar,  pifagoriylar  va 

eleatlar  tabiatning  nazariy  tahliliga,  olamning  ilmiy  tasviriga  asos  soldilar. 

Boshlang`ich  bu  urinishlarda  juda  ko`p  sodda,  fantastik,  aldamchi  fikrlar  ko`zga 

tashlanadi,  hali  gipotezalar  va  tasavvurlarni  tajribada  yoki  matematik  tahlil  bilan 

tekshirilishi yo`q. Biroq materiyaning abadiyligi, olamning tabiiy sabablarga ko`ra 

---

rivojlanishi  haqida  qat`iy  fikr  bildirilgan,  Koinotning  birinchi  modellari  ishlab 

chiqilgan. Olamning yaratilishi va tuzilishi haqidagi diniy va afsonaviy tasavvurlar 

o`rniga fan kirib keldi.