(3.2)
Kuchlanganlik vektor kattalik bo’lib, uning
yo’nalishi berilgan nuqtada joylashgan nuqtaviy musbat zaryadgata’sir etuvchi kuch yo’nalishi
bilan bir xil bo’ladi. Kuchlanganlik grafik usulda kuch chiziqlar yordamida tasvirlanadi.
T.KUCh ChIZIQLARI
–uning har bir nuqtasiga o’tkazilgan urinma
kuchlanganlik vektori
bilan mos keladigan xayoliy chiziqqa aytiladi. Maydon chiziqlari parallel va bir xil uzoqlikda
joylashgan bo’lsa bir jinsli maydon bo’ladi. Nuqtaviy zaryad kuchlanganligi
(3.3)
Maydon kuchlanganlik birligi
N/C
yoki V
/m
Elektr maydonning energetik xarakteristikasi potensialdir. Elektr maydonida
q
zaryad 1 va 1 b
trayektoriya bo’yicha 1 dan 2 ga qarab siljiganda maydon kuchlari tomonidan ish bajaradi. Bu
ish elektr maydon kuchlanganligi orqali ifodalaniladi.
Elektr maydonida zaryadni ko’chirishda bajarilgan ishni hisoblash chizmasi.
dl – elementar siljish,
E e –
E ning dl yo’nalishidagi proyeksiyasi.
Elektrostatik maydon kuchlarining ishi siljish trayektoryasidan bog’liq emas.
Bunday
xossasaga ega maydon
popensial maydon
deyiladi.
T. MAYDON POTENSIALI
deb potensial energiyaning birlik zaryadga nisbatiga aytiladi.
(3.4)
Potensial ko’chish trayektoriyasidan bog’liq bo’lmasdan balki zaryadga, ko’chishining boshlang’ich
va oxirgi nuqtalariga va maydonning o’ziga bog’-liqdir.
T.Son
jihatidan kuchlarining birlik musbat zaryadni maydonning bir nuqtasidan ikkinchi
nuqtasiga ko’chirishda bajarilgan ishga teng bo’lgan
kattalik maydon ikki nuqta
orasidagi potensiallar ayirmasi deyiladi.
(3.5)
bu yerda φ
1
va
φ
2
- elektr maydonning 1 va 2 nuqtalariga mos poten-siallari. Demak (6)dan ikki
nuqta orasidagi potensiallar ayirmasi maydonga va tanlangan nuqtalar vaziyatiga bog’liq bo`lar
ekan. Nuqtaviy zaryad maydoni potensiali
(3.6)
Turli nuqtalar potensiallarini ko’rgazmali ravishda bir xil potensialli sirtlar (ekvipotensial sirtlar)
shaklida tasvirlash mumkin. Potensial va kuchlanganlik orasida quyidagi bog’lanish
mavjud.
(3.7)
l
« - » ishora potensialining E yo’nalishida tezda kamayib borishi
–E yo’nalishida esa kattalashib borishini ko’rsatadi
E potensialning teskari ishorasi bilan olingan gradiyentiga tengdir:
E= - grad φ (3.8)
Potensial o’lchov birligi Volt - bu shunday maydon nuqtasining potensialliki, u yerda 1 C li zaryad
1 j potensial energiyaga ega bo’ladi ( 1 V=1j/C ). Agar potensial
bir qancha zaryadlar
tomonidan hosil qilinayotgan bo’lsa, u holda maydon potensiali hama
zaryadlar tomonidan hosil qilinayotgan bo’lsa, potensiallari algebraik yig’indisiga teng
bo’ladi.
(3.9)
3.2.Moddallarning elektr xossalari
Moddalar o’zlarining elektr o’tkazuvchanligiga qarab 3ga bo’linadi. Elektr tokini yaxshi
o’tkazuvchi-o’ikazgichlar, umuman o’tkazmaydigan moddalar - izolyatorlar (dielektriklar)
va qisman o’tkazuvchilar (yarim o’tkazgichlar).
Agarda o’tkazgich tashqi elektrostatik maydonga joylashtirilsa uning
zaryadlariga maydon
ta’sir qiladi va ular harakatga keladi. Zaryadlarning ko’chishi toki zaryadlar taqsimotida
muvozonat yuzaga kelguncha davom etadi. Bu holda o’tkazgich ichidagi eletrostatik maydon
nolga teng bo’ladi. Agar shunday bo’lmaganda edi, tashqi maydon ta’sir qilmasa ham zaryadlar
ko’chishi va tok oqishi mumkin bo’lar edi. Demak kuchlanganlik o’tkazgich
ichidagi hamma
nuqtalarda E = 0 (3.10). O’tkazgich ichida maydonning nolligi uning hamma
nuqtalarida potensial bir xil bo’lishini ko’rsatadi ( = const), ya’ni elektrostatik maydonda
o’tkazgich sirti ekvipotensial hisoblanadi. Bu esa maydon kuchlanganligi vektorning o’tkazgich
sirtiga normal bo’lishini ko’rsatadi. Agar shunday bo’lmasa zaryadlar maydon ta’sirida
harakatga kelar edi.
Elektrostatik maydonda o’tkazgich
.
a-induksiyalangan zaryadlar hosilbo`lishi, b-kuchlanganlik
chiziqlarning uzulishi
O’tkazgich
ikki qismi ikki ishorali, zaryadlanib qoladi, demak neytral o’tkazgich
elektrostatik maydonga kiritilsa, kuchlanganlik chiziqlari uziladi. Ular musbatda boshlanib
manfiy zaryadda tugaydi. Indusirlangan zaryadlar tashqi sirtda taqsimlanadi.
T.Sirt zaryadlarining tashqi elektrostatik maydonda qayta taqsimlanish
hodisasi
Do'stlaringiz bilan baham: 
