Chatishtirish tiplari va ko'paytirish metodlarining tasnifi

Mavzu; Sekeksiyada daminantlik va chaladamintlikdan foydalanish

Reja;

1. 
   Chatishtirish tiplari va ko'paytirish
   metodlarining tasnifi
   
2. 
   Inbriding - qarindoshli chatishtirish
   
3. 
   Autbriding - qarindosh bo'imagan chatishtirishlar
   
4. 
   Genetik uzoq formalarni duragaylash
   
5. 
   O’zbekistoda seleksiyaga hissa qo’shgan olimlar
   

Chatishtirish tiplari va ko'paytirish
metodlarining tasnifi
Seleksiyada ishlatiladigan chatishtirishning turli tizimlari quyidagi
sxemada keltirilgan:


Chatishtirish Qarindosh (o'zini o'ziga changlash)

(ko'paytirish) Qarindosh zot ichida (nav ichida)

rnetodlari bo’lmagan zotlararo (navlararo)
uzoq tur yoki forrnalami
chatishtirish.

Avvalo, chorvachilikda qo'llaniladigan qarindoshli chatishtirish yoki

inbridingni, o'simliklarda qo'llaniladigan o'z-o'zidan changlantirish yoki
insuxtni farqlash kerak bo'ladi. Bu yerda qulaylik bo'lishlik uchun bitta
atama - inbridingdan foydalanamiz. Qarindosh bo'lmagan chatishtirishautbriding zot ichidagi (nav ichidagi), zotlararo (navlararo) va uzoq
turlar yoki formalami duragaylashga bo'linadi. Zotlararo yoki navlararo
chatishtirish krossbriding atamasi bilan ham nomlanadi.
Seleksiyada chatishtirishning u yoki bu tizimini ishlatish boshlang'ich
materialning xarakteri, o'zgaruvchanlik turi va seleksioneming oldiga
qo'yilgan maqsadlarga bog'liq.

Inbriding - qarindoshli chatishtirish

Inbriding yoki qarindoshli chatishtirish (chorvachilikda ko 'paytirish)
deb yaqin qarindoshlar orasidagi chatishtirishga aytiladL O'simliklarda
inbriding o'z-o'ziga changlanganda amalga oshadi.
Inbriding populatsiyani gomozigota holdagi liniyalarga ajratish uchun
ishlatiladi. Bu jarayon o'z-o'ziga changlanadigan o'simliklarda tezkor
va oson kechadi. Chctdan changlanadigan o'simliklarda esa buning
uchun qarindoshli chatishtirishlar zarur bo'ladi. Shuni ta'kidiash kerakki,
qarindoshlik darajasi qancha yaqin bo'Isa, gomozigotalanish jarayoni ham
shuncha tez ketadi.
. Autbriding - qarindosh bo'imagan chatishtirishlar
Qarindoshligi bo'lmagan organizmIaming chatishishiga autbriding
dcyiladi. Bunda bir nay yoki zot (nav ichidagi yoki zot ichidagi), har
xiI nay yoki zot (naviararo yoki zotlararo) va har xiI tur, turkum (avIod)
laming organizmIari chatishtirilishi murnkin.
Qarindosh bo'imagan individlaming chatishtirilishida gomozigota
holatdagi zararli retsessiv mutatsiyalar geterozigota holatiga o'tib,
duragay organizmga o'z ta'sirini o'tkazmaydi. Qishloq ho'jaligi amaIiyoti
tajribasi shuni ko'rsatadiki, bir turning ichidagi qarindosh bo'imagan
organizmlar chatishtirilganda birinchi aviod duragaylari ko'pincha
hayotchan va kasallikiarga chidamliroq bo' lib, yaxshi mahsuldorlikka ega
bo'lishadi. Keyingi avlodlarda ajralish yuzaga keladi. Bir tur organizmlari
orasidagi qarindoshlik yo'qligi shartli tushunchadir. Bu yerda autbriding
tushunchasini har xiI populatsiyalarga mansub bo'lgan organizmlar
chatishishiga ko'proq to'g'ri keladi. Autbriding avloddagi geterozigotalik
darajasini va populatsiyaning getcrogenligini kO'paytiradi. Yuqorida
qayd qilinganidek, tekis inbred liniyalar chatishtirilganda birinchi avlod
duragaylari ham odatda tekis bir xiI bo'ladi. Bu esa G. Mendelning Fl
duragaylarining bir xilligi qonuniga muvofiqdir. Keyingi ajralish esa
geterogenlikni yuzaga keltiradi.
Autbridingdan foydalanilganda kombinativ 0'zgaruvchanlik hisobiga
belgilarning yaxshi uyg'unlashishi bilan bir qatorda, salbiy uyg'unlashish
holatlari ham vujudga kelishini doim inobatga olish kerak. Shuning uchun
chatishtirishdan so'ng kerakli forrnalarni tanlash bO'yicha seleksiya ishlari
olib borilishi zarur.