1-ma’ruza 1-mavzu: materialshunoslik va konstruksion materiallar texnologiyasi fanining predmeti va vazifasi



Download 3,54 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/79
Sana16.01.2022
Hajmi3,54 Mb.
#372856
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   79
Bog'liq
Konstruksion mat-l ma'ruza matn Muxriddin

4-MA’RUZA. 
 
MAVZU: METALLARNING   TUZILISHI, XOSSALARI VA  SINASH  
USULLARI. 
R  E  J  A :  
  
1.
 
Metall va qotishmalarning tuzilishi, xossalari.  
2.
 
Metallarning  kristal tuzilishi, kristallarning elementlari.  
3.
 
Metall xossalari, tuzilishhlarini o’rganishning asosiy usullari.  
 
Tayanch iboralar:  
Kristall,  amorf,  molekulyar  bog‘lanish,  atom  bog‘lanish,  ion  bog‘lanish, 
metall  bog‘lanish,  kristall  panjara,  anizotropiya,  allotrofiya,  dendirid, 
diskolokotsiya, kristallarning markazlar soni, kristall panjaralar.   
  
     Bizga  ma‘lumki,    mashina  detallari  va  mexanizmlarining  9O%  dan 
ortiqrog‘i  qora  metall qotishmalaridan tayyorlanadi. Buning boisi Shundaki,  
ular  puxta,    plastik  va  yaxshi  texnologik  xossalarga  ega.    Ayniqsa  ularning 
tarkibiga kiruvchi komponentlarning xiliga,  miqdoriga va strukturasiga qarab  
xossalarini  zarur  tomonga    o‘zgarishi  va  arzonligi  bilan  boshqa 
qotishmalardan farq qiladi.  
     Ma‘lumki, aksariyat  jismlar  qattiq holatda kristall tuzilishga  ega bo‘ladi. 
Agar  biror  bo‘lak  metall  yoki  uning  qotishmasini  sindirib,  siniq  yuzasiga 
qarashak, mayda kristallarni ko‘ramiz.   
     Agar rentgen trubkada olingan nur kristall qirrasiga aniq burchak ostida  
yo‘naltirilsa,  qaytayotgan  nur esa fotoplyyonkaga yo‘naltirilsa kristallning 
 
rentgenogrammasi  
olinadi.  
Bu   rentgenogrammadan 
moddaning  atomlar (ionlar) aro oraliqlari aniqlanadi.  
     Moddalarning   kristall  
panjara  
tugunlarida  joylashgan 
zarrachalarning xiliga hamda ularni o‘zaro bog‘lovchi  kuchlarga  ko‘ra 
molekulyar, atom, ion va metall bog‘lanishlarga ajratiladi.  
1.
 
Molekulyar  bog‘lanish.    Bunda  kristall  panjara  tugunlaridagi 
molekulyar kuchlar hisobiga bog‘lanadi.  
2.
 
Atom bog‘lanish:  Bunda  
kristall  
panjara 
 
tugunlarida  joylashgan  atomlar  o‘zaro  tortishish  kuchlari  hisobiga 
bog‘lanadi.  


 
  27
 
3.
 
Ion  bog‘lanish.  Bunda  kristall  panjara   tugunlarida musbat va  
manfiy    zaryadli  ionlar  ketma-ket  tartibda  joylashib,  o‘zaro  elektrostatik 
tortishi kuchlari hisobiga bog‘lanadi.  
4.
 
Metall    bog‘lanish:    Bunda    kristall  panjara  tugunlarida  metall 
atomlarining  musbat  ionlari  joylashib,    ular  orasida  esa  elektronlar  erkin 
harakat qilib o‘zaro bog‘lanadi.   
     Shunday  moddalar  borki,  ularning  zarrachalari  bir  yo‘nalishda  atom 
(kovalent) bog‘lanishli ikkinchi yo‘nalishda esa metall bog‘lanishli bo‘ladi.  
     Masalan  grafitda    uglerod  atomlari  shunday  bog‘lanishga  ega.  Bunday 
moddalarga oraliq bog‘lanishli moddalar deyiladi.  
     Qattiq   materiallarning  
hammasi  
ham   kristall  
holatda 
bo‘lavyormaydi masalan shisha, chinni va boshqalar). Ularning siniq yuzalari 
silliq  bo‘ladi.  Ularning  ichki tuzilishini  o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, 
zarrachalari fazoviy  panjarada  kristall  jismlar kabi ma‘lumi tartibda emas, 
balki tartibsiz joylashgan bo‘ladi.   
     Atomlari  fazoviy  panjarada    tartibsiz    joylashgan    jismlar  amorf  jismlar 
deyiladi.    Amorf  jismlarning  suyuqlanish  temperaturasi  aniq  emas, 
qizdirilganda avvaliga yumshab keyin suyuqlanadi.   
     Fazoviy  panjaraning  tuzilishi  va  atomlarning  unda  joylanishi  metallning 
turiga bog‘liq.  
     Metallarda asosan  quyidagi  fazoviy  kristall panjaralar ko‘proq uchraydi.  
1.
 
Hajmi  markazlashgan  elementar  kub  panjara.  Bunday  fazoviy 
kristall panjaralarga Fe

Download 3,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   79




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish