|
d
dM
Д
ds
dt
dx
Agar massa bir komponentli bo‘lib, ikki qismdan iborat bo‘lsa, birinchi
qismning zichligi ikkinchi qismga qaraganda kattaroq deb qarash kerak. Bu
holda modda zichlik katta qismdan zichlik kichik qismga diffuziyalanadi.
Agar shartli ravishda jismni ikki komponentli sistema deb qaralsa, minus
ishora dt vaqt davomida ds fazoviy yuzadan dH yo‘nalishida perpendikulyar
bo‘lgan yo‘nalishida birinchi komponentni yuqori konsentrasiyali qismdan
kichik
d
konsentrasiyali qismga diffuziyalanishi ifodalaydi. Bu tenglamada
-
dx
zichlik gradyonti, d-diffuziya koeffitsiyenti. Kristall jismdagi diffuziya
jarayoni mexanizmi har xil bo‘lishi mumkin. O‘z-o‘zidan diffuziyalanishida
ham, qo‘shimchaa zarrachalar diffuziyasida ham vakansiya mexanizmi
muhimdir. Bu holda diffuziyaning eng oddiy ko‘rinishi atomning qo‘shni
vakansiyaga ko‘chishdir, natijada yangi vakansiya hosil bo‘ladi.
Diffuzion almashhish mexanizmi kristall katakcha yoqlari o‘rtasidagi atom
orqali hal etiladi. Bu mexanizm ko‘proq yuklar o‘rtasida kichik o‘lchamli
atomlar joylashgan hollarda ro‘y beradi.
Masalan, azot bor atomlari joylashgan temirda diffuziyaning shu
mexanizmi kuzatiladi.
Ma‘lumki, diffuziya tezligi kristall panjaradagi vakantsiya yoki
dislokatsion atomlarning zichligiga bog‘liq. Temperaturaning oshishi bilan bu
nuqsonlarning zichligi ham ortib boradi. Shuning uchun ham diffuziya
tezliigi temperaturaga bog‘liq.
34
Diffuzion jarayonlar kristall jismlarda ro‘y beradigan faza o‘zgarishi-ning
sababchilaridir.
Sinov savollari:
1.
Metallar deb nimaga aytiladi va ular qanday tuzilishga ega?
2.
Kristall panjara tugunlaridagi atomlarning o‘zaro bog‘lanishi
qanday bo‘ladi?
3.
Molekulyar, atom, ion, metall bog‘lanishlarini izohlang?
4.
Fazoviy kristall panjaralarning turlari qanday bo‘ladi?
5.
Koordinatsion son nima?
6.
Kristall panjaradagi buzilishhlar qanday bo‘ladi?
7.
Qattiq holatdagi metallarning erkin energiya qiymati qanday
bo‘ladi?
8.
Kristallarning markazlarini yuzaga kelishi va o‘sish tezligi nima?
9.
Metallarning kristallanish jarayoni kim, qachon o‘rgangan va
qanday xulosaga kelgan?
10.
Kristallarning hajm birligidagi soni qanday aniqlanadi?
11.
Ishlab chiqarishda eng ko‘p ishlatiladigan metallardan
allotropik shakl o‘zgarishi qanday bo‘ladi?
12.
Temirning modifikatsiyasi deganda nima tushuniladi?
13.
Metallarda magnitlanish xossasi nima?
14.
Kristall jism atomlari diffuziyasi nima?
15.
Fik qonuni nima?
Test savollari:
1.Metallarga Lomonosov M.V. qanday ta‘rif berrgan?
A)
Metallar bog‘lanishi mumkin bo‘lgan yaltiroq jismlardir.
B)
Metallar elektr o‘tkazuvchi jismlardir.
C)
Metallar bog‘lanuvchi jismlardir
D)
Metallar o‘zidan issiqlik o‘tkazuvchan jismlardir.
E)
Metallar yaltiroq jismlardir 2.Metallar deb nimaga aytiladi?
A)
Metallar deb elementlar davriy qismining chap qismiga
joylashgan elementlarga aytiladi
B)
Temperatura pasaygan sari elektr o‘tkazuvchanligi ortadigan,
issiqlikni yaxshi o‘tkazadigan bog‘lanuvchan o‘ziga hos yaltiroqlikka ega
bo‘lgan elementlar metallar deb aytiladi
C)
O‘zidan elektr toki va issiqlikni o‘tkazuvchi elementlar metallar
deb aytiladi
D)
Bog‘lanuvchi elementlar metallar deb aytiladi
E)
Issiqlikni yutib turuvchi elementlar metallar deb aytiladi.
3.Metallar qanday guruxlarga bo‘linadi?
A)
Og‘ir va yengil metallar
B)
Nodir va qimmatbaho
C)
Rangli va qora metallar
D)
Asl va noyob metallar
35
E)
Rangli va qimmatbaho metallar 4.Kristall jismlar deb nimaga
aytiladi?
A)
Atomlari tartibsiz joylashgan jism kristal jism deb aytiladi
B)
Atomlari tartibli joylashgan jism kristal jism deb aytiladi
C)
Kristal jism deb qattiq jismga aytiladi
D)
Shakli aniq bo‘lgan amorf jism kristal jism deb aytiladi
E)
Shakli aniq bo‘lmagan barcha jismlar kristal jism deb aytiladi
5.Metallarning birlamchi kristallanishi deb nimaga aytiladi?
A)
Qattiq holatdan suyuq holatga o‘tishiga birlamchi kristallanish
deyiladi
B)
Suyuq holatdan gaz holatiga o‘tishiga
C)
Birlamchi kristallanish deb metallarning qotishiga aytiladi
D)
Jismlarning bir holatdan ikkinchisiga o‘tishiga aytiladi
E)
Metallarning suyuq holatdan qattiq holatga o‘tishi ularning
birlamchi kristallanishi deb aytiladi.
6.Termik analiz paytida metallar temperaturasi qanday asbob bilan
o‘lchanadi?
A)
Termoelektrik parometr bilan
B)
Termometr bilan
C)
Simobli termometr bilan
D)
Elektrik termometr bilan
E)
Ko‘z bilan chamalab o‘lchanadi
7.Metall kristallik panjarasida hosil bo‘ladigan donalarning katta kichikligi
nimaga bog‘liq bo‘ladi?
A)
Kristallanish markazlari soniga bog‘liq bo‘ladi
B)
Kristallanish markazlarining soni bilan kristallanish tezligiga
bog‘liq
C)
Kristallanish tezligiga bog‘liq
D)
Temperaturaga bog‘liq
E)
Metallar turiga bog‘liq
8.Moddalarning kristal panjara tugunlarida joylashgan zarrachalarni o‘zaro
bog‘lovchi kuchlarga qarab qanday turlarga bo‘linadi?
A)
Molekulyar, atom, ion, hajm bog‘lanishi,
B)
Molekulyar, ion, metall, atomli bog‘lanish
C)
Ion, metalli, kristallidli bog‘lanish
D)
Metall, atomli, ionli, geksog‘analli bog‘lanish
E)
Molekulyar, ionli, koordinatsionli bog‘lanish.
9.Fazoviy kristall panjaradagi buzilishhlar qanday turlarga bo‘linadi?
A)
Nuqta li, chiziqli, hajmli,
B)
Chiziqli, dislokatsiyali, siljishli C) Chiziqli, nuqtali,
siljishli, sirtqi
D)
Nuqta li, siljishli, termomexanikli
E)
Siljishli, sirtqi, erkini energiya
10.Metallar ichida eng og‘ir metall qaysi?
36
A)
Oltin
B)
Volfram
C)
Molibden D)Platina E)Qo‘rg‘oshin
Do'stlaringiz bilan baham: |
