1 м а ъ р у з а: Кириш. Фаннинг мақсади ва вазифалари

Раздел 1.01
Б
Б
б 
Биринчи 
Юк кўтариш 
қобилиятининг 
йўқотилиши 
Пластиклик, мурт ёки чарчашдан бузилишлар 
Ҳолат ёки шакл устиворлигини йўқотиш 
Ўзгарувчан тизимга утиш 
Тўлиқ ишлашга 
яроксизлик 
Оқувчанлик ҳолати 
Бирикмаларда ноэластик силжишлар 
Шаклнинг ўзгариши 
Иккинчи 
Нормаль ишлашга 
яроқсизлик 
Кучишлар (эгилиш, чўкиш, буралиш) 
Тебранишлар 
Ҳолатнинг ўзгариши 
Бирикмалардаги силжишлар 
Конструкциянинг устиворлигини йўқотиши, хар хил бузилишлар, 
иншоотнинг геометрик ўзгарувчан ҳолга келиб колиши, деформация 
натижасида конструкция шаклининг ўзгариши, рухсат этилмаган ўлчамли 
ёриқлар пайдо бўлиши биринчи гуруҳга киритилади. 
Иккинчи чегаравий ҳолатда эса бинода меъёридан ортиқча кучишлар, 
чўкиш, тебраниш ва дарзлар ҳосил бўлиши мумкин. 
Пўлат конструкциялар учун қуйидаги чегаравий ҳолатларни ҳисобга 
олиш зарур (21.1-жадвал). 
Конструкцияларнинг юк кўтариш қобилияти таъминланиши учун қуйидаги 
шарт бажарилиши керак: 
N

S,
 
(7) 
бунда конструкция кесимида ҳосил бўлган зўриқиш ташқи юкларнинг 
функциясидан иборат: 
N=

n

i
N
ni

fi
(8) 
бу ерда: 

n
- белгиланиш бўйича ишонч коэффициенти; 

i
- меъёрий юклардан ҳисобий зўриқишга утиш коэффициенти; 
N
ni
- меъёрий юк; 

fi
- юк бўйича ишонч коэффициенти. 
Зўриқишнинг мос кўриниши учун кесимнинг чегаравий юк кўтариш 
қобилияти қуйидаги формуладан аниқланади 
m
c
n
FR
S



=
(9) 
бу ерда, 

- зўриқиш тури, чегаравий ҳолатни ва пўлатнинг эластик 
чегарасидан утиб ишлашини ҳисобга олувчи коэффициент; 
F - кесимнинг геометрик характеристикаси (юза, қаршилик моменти); 
R
n
- пўлатнинг меъёрий қаршилиги; 

с
- иш шароити коэффициенти; 

m
- материал бўйича ишонч коэффициенти. 
Конструкциянинг ишлашга тула яроксизлик ҳолатини белгиловчи 
кучишлар ёки деформациялар меъёрий хужжатларда белгиланади [1;2]. 

---

Иккинчи гуруҳ чегаравий ҳолатлар бўйича ҳисоблашда кучишлар, 
тебранишлар белгиланган меёрий қийматлардан ортиб кетмаслиги керак, 
яъни:
n
u
f
f


(10) 
бу ерда: 
f - конструкциянинг кучиши ёки тебраниш кўрсаткичи; 
f
u
- ушбу кучишларнинг рухсат этилган қиймати. 
Кучишларнинг рухсат этилган қийматларини (f
u
) белгилаш 
ишчиларнинг хавфсизлиги ва технологик жихозларнинг меъёрида ишлашини 
таъминлаш нуқтаи назаридан келиб чикади. 
Қурилиш иншоотларига таъсир этувчи юклар ва таъсирлар хар хил 
кўринишда бўлиб, конструкцияга таъсир этиш муддатига қараб доимий, 
вақтинчалик ва махсус юкларга бўлинади. 
Доимий юклар конструкцияларнинг хусусий оғирлигидан, замин 
оғирлиги ва босимидан, олдиндан зўриқтириш кучларидан иборат бўлади. 
Вақтинчалик юклар уз навбатида