1-kurs tarixyo`nalishitalabalariuchunArxeologiyavaetnologiyafanidan yakuniynazoratsavollari 1-variant

11-variant

1. 
   Paleolitdavridaijtimoiymunosabatqandaybo‘lgan?
   
2. 
   Mezolitdavriiqlimo‘zgarishlarikishilikjamiyatigaqandayta'sirko‘rsatgan?
   
3. 
   Xarappamadaniyati
   

1.Paleolit (yun. paleyos-qadimgi, lot. litos-tosh) qadimgi tosh davri mil. avv. 3/2,6mln.-12 mingyilliklarbilansanalanadi. Paleolito‘znavbatida ilk, o‘rtavaso‘nggibosqichlargabo‘linadi.
Yersharipaydobo‘lganbuyon dam sovib, dam isibturgan. Antropogendavrida ham bujarayondavometgan.Paleolitdavridayershariningshimoliyqismidabirnechamuzliklar-glyasiali(dunay, gyuns, mindel, rissvavyurm) vaularoralig‘idaissiqvanamchiliqlimimuzlikoralig‘i-intergyasialdavrlari (dunay-gyuns,gyuns- mindel, mindel-riss, riss-vyurm) davrlarihukmsurgan.
Ilk paleolitdavri.(mil.avv. 3/2,6 mln.-120/100 mingyilliklar). Ilk paleolit-olduvayvaashel (ilk, o‘rtavaso‘nggi) bosqichlaridantashkiltopib, budavrdainsoniyatajdodiningengqadimgivakili-arxantroplaryashagan. Olduvaydavridavaasheldavriningdastlabkibosqichidayeryuzidaissiqiqlimsharoitihukmsurib, tirikmavjudodlarningyashashiuchunjudaqulaybo‘lganvavillifrankfaunasigaxosissiqmijozlihayvonlaryashagan. Ilk paleolitdavrigaoidengqadimgiyodgorliklarAfrikaningsharqiyvajanubiyhududidantopibo‘rganilgan. Ulardan Afar vohasidagi Vest Gona (Efiopiya) (2,8-2,4 mln.avval) vaKeniyadagiKoobiFora (2 mln.yilavval) makonlaridanvulqonlavasiqotishmasi, kvarsvachaqmoqtoshlislansdanyasalgan tosh qurollarivahayvonsuyaklaritopilgan.
O‘tganasrning 60-yillarida AQShlikpaleantropologolimlarLikilar (Luis, Merivao‘g‘li Robert) Afrikaning Serengeti (Keniya) vodiysidagiOlduvaymakondan mil. avv. 1,75mln. (mil.avv. 1,89mln.) yillikdayashaganengqadimgiodamning (homahabilis) suyaginitopibo‘rganganedilar. JAR respublikasihududidaYoxannesburgshahriyaqinidagiSterkfonteyng‘or-makonidantopilganodamsuyagi mil. avv. 3 mln.yillikkaoid.
YevrosiyodaengqadimgiodamYavayarimorolidantopilganarxantrop (1 mln.yil) vakilihisoblanaredi.O‘tganasrning 90-yillarida JanubiyKavkazdagiDmanisishaharchasi (Gruziya) yaqinidagimakondantopilganhoma erectus suyagiva tosh qurollarikaliy-argon tekshirishnatijalarigako‘ra mil. avv. 1,6mln.yillikbilansanalangan. YaqinSharqdagiUbeydiyamakonidantopilganibtidoiyodamsuyagiolduvaydavriningo‘rtabosqichigaoid.
Yevropayodgorliklaridantopilganarxantropsuyaklariva tosh vaqurollarinitadqiqotchilarolduvaydavrigaoid, deb hisoblaydilar. Xususan, Kavkazningshimoli-sharqidagiAynikab I (Dog‘iston) makonidantopilganodamsuyagiva tosh qurollarinitadqiqotchiX.A.Amirxanovolduvaydavriga (kamidamil.avv. 1,5mln.yillik) tenglashtirishgaharakatqilgan.
Engqadimgiodamlarningyevrosiyohududigatarqalgandavriqadimshunosmutaxassislarorasidamunozaraga boy masala sanaladi. RossiyalikmutaxassisA.P.Derevyankobundan 2-1,8mln. yilavvalhomoergaster-erectusodamlari ilk vatani-Afrikadanchiqib, dastlabkibuyukko‘chishniboshlabberaganedi, deganfikrnibildiradi

22.Ilk paleolitdavrigaoidengqadimgiyodgorliklarAfrikaningsharqiyvajanubiyhududidantopibo‘rganilgan. Ulardan Afar vohasidagi Vest Gona (Efiopiya) (2,8-2,4 mln.avval) vaKeniyadagiKoobiFora (2 mln.yilavval) makonlaridanvulqonlavasiqotishmasi, kvarsvachaqmoqtoshlislansdanyasalgan tosh qurollarivahayvonsuyaklaritopilgan.

O‘tganasrning 60-yillarida AQShlikpaleantropologolimlarLikilar (Luis, Merivao‘g‘li Robert) Afrikaning Serengeti (Keniya) vodiysidagiOlduvaymakondan mil. avv. 1,75mln. (mil.avv. 1,89mln.) yillikdayashaganengqadimgiodamning (homahabilis) suyaginitopibo‘rganganedilar. JAR respublikasihududidaYoxannesburgshahriyaqinidagiSterkfonteyng‘or-makonidantopilganodamsuyagi mil. avv. 3 mln.yillikkaoid.
YevrosiyodaengqadimgiodamYavayarimorolidantopilganarxantrop (1 mln.yil) vakilihisoblanaredi.O‘tganasrning 90-yillarida JanubiyKavkazdagiDmanisishaharchasi (Gruziya) yaqinidagimakondantopilganhoma erectus suyagiva tosh qurollarikaliy-argon tekshirishnatijalarigako‘ra mil. avv. 1,6mln.yillikbilansanalangan. YaqinSharqdagiUbeydiyamakonidantopilganibtidoiyodamsuyagiolduvaydavriningo‘rtabosqichigaoid.
Yevropayodgorliklaridantopilganarxantropsuyaklariva tosh vaqurollarinitadqiqotchilarolduvaydavrigaoid, deb hisoblaydilar. Xususan, Kavkazningshimoli-sharqidagiAynikab I (Dog‘iston) makonidantopilganodamsuyagiva tosh qurollarinitadqiqotchiX.A.Amirxanovolduvaydavriga (kamidamil.avv. 1,5mln.yillik) tenglashtirishgaharakatqilgan.
Engqadimgiodamlarningyevrosiyohududigatarqalgandavriqadimshunosmutaxassislarorasidamunozaraga boy masala sanaladi. RossiyalikmutaxassisA.P.Derevyankobundan 2-1,8mln. yilavvalhomoergaster-erectusodamlari ilk vatani-Afrikadanchiqib, dastlabkibuyukko‘chishniboshlabberaganedi, deganfikrnibildiradi.
Umumanzamonaviyarxeologiyavapaleoantropologiyafanlarisohasidaengqadimgiodamlarshakllanganhududvaularningtarqalishibilanbog‘liqilmiymunozarlardavometayotganvakelajakdao‘zningijobiyyechimigaegamasaladir.Mezolitdavrimoddiymadaniyatning tosh qurollarigaishlovberish, uy-joy qurishkabisohalaridayangiyutuqlargaerishilgan. Tosh quroligaishlovberishningyangivamukammalusulivujudgakelib, ularningturivasoniyanadako‘payadi. Tosh quroliningyangiturimikrolitvamakrolitlarpaydobo‘ladi. Mikrolit-(yun. mikros-kichik, litos-tosh) kichik tosh qurollarigeometrik (sigment, trapetsiyavauchburchak) shaklgaegabo‘lib, o‘lchami 2-3 sm. nitashkiletgan. Yog‘ochgaqotirilganmikrolitlardano‘simliklarnio‘ribolishdao‘roqsifatidafoydalanilgan.Mikrolitlarkamono‘qininguchi-paykonvazifasinibajargan.Makrolit (yun. makros-katta, litos-tosh) tosh quroli, ya'ni tosh boltaningahamiyatio‘rmonhududidayuqoribo‘lgan.
Mikrolitlardastlabyevrosiyoningjanubiyo‘lkalaridavujudgakeladi, shimoldaesabirozkechroqtarqalib, mezolitdaso‘nggipaleolitdavridagiplastinkasimon (paraxasimon) tosh bo‘lagidanyasalganqurollardanfoydalanishan'anasisaqlanibqoladi.
Muzlikeribtugagandankeyinyeryuziningshimoliyqismidavajanubiytog‘ hududidaot, buqa, sayga, yovvoyieshak, o‘rmonhududidaesa los, bug‘u, cho‘chqa, bo‘ri, tulkivaboshqahayvonlaryashagan. Ayniqsa, qushlar, xususan, ularningsuvdayashovchituri, baliqvadengizbo‘yihududidamollyuskako‘payadi.