1. Ko’llar, ularning turlari va tarqalishi. Botqoqlar va ularning turlari va tarqalishi

Grenlandiyada, uning 2186 ming km2 umumiy maydonidan 1700 ming km2 ni yoki 83 % ni muz band qilgan. Orol bir – biriga tutashgan ikki uchta gumbazdan iborat g’oyat katta muz qalqoni bilan qoplangan. Uning uzunligi 2400 km, o’rtacha qalinligi 1500 m, eng qalin joyi 3400 m. Agar bu muz erib ketsa, Dunyo okeanining sathi 7 m ko’tarilgan bo’lur edi. Muz bosgan yassi tog’ining baland nuqtasi – 3157 m, uzunligi 200 km ga boradigan siljuvchi muzliklar dengizga oqib tushib aysberglar hosil qilidai. Sohilda muzliklarning boshqa tiplari ham bor. Sohillarning ko’p joylarida muz yo’q.

• Grenlandiyada, uning 2186 ming km2 umumiy maydonidan 1700 ming km2 ni yoki 83 % ni muz band qilgan. Orol bir – biriga tutashgan ikki uchta gumbazdan iborat g’oyat katta muz qalqoni bilan qoplangan. Uning uzunligi 2400 km, o’rtacha qalinligi 1500 m, eng qalin joyi 3400 m. Agar bu muz erib ketsa, Dunyo okeanining sathi 7 m ko’tarilgan bo’lur edi. Muz bosgan yassi tog’ining baland nuqtasi – 3157 m, uzunligi 200 km ga boradigan siljuvchi muzliklar dengizga oqib tushib aysberglar hosil qilidai. Sohilda muzliklarning boshqa tiplari ham bor. Sohillarning ko’p joylarida muz yo’q.
• Dengiz iqlimli va baland yer yuzasi parchalanib ketgan Shpitsbergenda muzliklar hosil bo’lishi uchun sharoit qulaydir. Maydonining 90 % ni muzlar egallaydi. Ular orasida muz qalqonlari va muz dalalari, Shpitsbergen tipidagi muzliklar ustun turadi, shelf muzliklari va siljuvchi muzlar ham bor.
• Frans – Iosif yerining 87 % i muz bilan qoplangan. Muzliklar asosan sidirg’a tarqalgan bo’lib, materik muzliklaridir.
• Novaya Zemlya orollarida vodiy muzliklari Matochkin shar bo’g’ozi yaqinida uchraydi. Shimolida maydoni 24000 km2, qalinligi 300 – 700 m keladigan muz qalqoni bor.
• Severnaya Zemlya orollarida qoplama muzliklar tarqalgan bo’lib, ular arxipelag maydonining 45 % ni band qiladi.

Antarktidaning chekkalarida muzdan holi “vohalar” – qahraton savuq sahrodan iborat joylar va nunataklar bor. Muz bilan qoplanmagan yerlar materik umumiy maydonining taxminan 5 % ini tashkil etadi. Muzliklar qit’alar bo’yicha mana bunday taqsimlangan: S.V.Kalesnikdan, 1963 yil kichikroq o’zgarishlar bilan olindi.

• Antarktidaning chekkalarida muzdan holi “vohalar” – qahraton savuq sahrodan iborat joylar va nunataklar bor. Muz bilan qoplanmagan yerlar materik umumiy maydonining taxminan 5 % ini tashkil etadi. Muzliklar qit’alar bo’yicha mana bunday taqsimlangan: S.V.Kalesnikdan, 1963 yil kichikroq o’zgarishlar bilan olindi.
• Shimoli-Sharqiy Sibir – Yer sharidagi eng katta kontinental o’lka bo’lishiga qaramay, bu yerda muzliklar kam. Tog’larda yog’in miqdori ortadi. Bu yerda umumiy maydoni 500km2 bo’lgan 540 ta kichik muzlik bor.
• Muzliklarning ishi. Yer usti suvlarini muhofaza qilish. Muzliklarningishi ham, daryolar ishi kabi 1) erroziya, 2) transportirovka, ya’ni jinslarning olib ketilishi va 3) akkumulyatsiyadan iborat bo’lishi mumkin. Muzliklar bajaradigan ish hajmi hanuz yetarli darajada ishonchli qilib hisoblab chiqilmagan. Hozirgi va qadimgi materik muzliklarining ishi natijalari yaqin – yaqingacha juda oshirib kelingan. Taxminiy ma’lumotlarga ko’ra, muzlar Antarktidada yiliga salkam 0,01 mm qalinlikdagi qatlamni sidirib ketadi.
• Muzlik erroziyasi yoki egzaratsiya, yahlit qristalli jinslar parchalarining yulib olinishi va ularning muz tarkibida muzlab qolib, u bilan birga harakat qilishidan iborat. Muz ham unga yopishib yahlab qolgan tog’ jinslari parchalari ham o’zanlar osti va yonlarini sidirib, tirnab, juyaklar hosil qiladi.
• Muzliklarning erozion ishi natijasida hilma-xil relef shakllari hosil bo’ladi.