1. Ko’llar, ularning turlari va tarqalishi. Botqoqlar va ularning turlari va tarqalishi

Shimoliy yarim sharda aysberglar paydo bo’ladigan joylar Grenlandiya bilan Severnaya Zemlya, janubiy yarim sharda esa Antarktidadir. Dengiz oqimlari aysberglarni o’rtacha geografik kengliklardan 50 - 400 gacha, hatto 360 kenglikkacha olib ketadi va ular bu yerda erib ketadi.

• Shimoliy yarim sharda aysberglar paydo bo’ladigan joylar Grenlandiya bilan Severnaya Zemlya, janubiy yarim sharda esa Antarktidadir. Dengiz oqimlari aysberglarni o’rtacha geografik kengliklardan 50 - 400 gacha, hatto 360 kenglikkacha olib ketadi va ular bu yerda erib ketadi.
• Arktika aysberglari Antarktika aysberglaridan bir muncha farq qiladi. Arktika aysberglarining yuzasi notekis, do’ng, uzunligi bir necha kilometr, balandligi o’rta hisobda 70 m, ba’zan suv betidan 100 m balandga qad ko’tarib turadi. Antartika aysberglari g’oyat katta muz qalqonining bo’laklaridan iborat bo’lib, yuzasi supasimon yassi, uzunligi 100 km, suv betidan bo’lgan balandligi 100, 300 va hatto 500 m keladi.
• Muzlar va muz qoplamining maydoni 16 mln.km2. Ularda 24 mln.km2 chuchuk suv to’plangan, ya’ni ular chuchuk suv zahirasini 69%ni tashkil qiladi. Muzlarning 87%i Antarktidada joylashgan. Agar Antarktida muzlari erisa, quruqlikning 20 mln.km2 maydoni suv ostida qolgan bo’lar edi.

Hozirgi zamon muzliklari. “Muzlik davri” “Muzlik epoxalari va muzliklararo epoxalar”, “To’rtlamchi davr muzlanishi (muzliklari)” degan iboralardan pleystotsen muzlanishi – Yerning yaqin o’tmishidagi qandaydir bir favqulotda, halokatli voqeadir, degan ma’no tushinilmasligi kerak. Quruqlik yuzasi u yoki bu qismining muzlanishi geografik qobiq hayotidagi oydin hodisasidir. Qutblarning siljishi, tog’ paydo bo’lish protsesslari, materiklar maydonining kengayishi, iqlimlarning o’zgarib turishi, Dunyo okeani sathining ko’tarilishi va pasayishi, uning transgressiyasi va regressiyalari va geografik qobiqning boshqa chuqur o’zgarishlari xionosferaning goh kengayib, goh qisqarishi bilan birga ro’y bergan.

• Hozirgi zamon muzliklari. “Muzlik davri” “Muzlik epoxalari va muzliklararo epoxalar”, “To’rtlamchi davr muzlanishi (muzliklari)” degan iboralardan pleystotsen muzlanishi – Yerning yaqin o’tmishidagi qandaydir bir favqulotda, halokatli voqeadir, degan ma’no tushinilmasligi kerak. Quruqlik yuzasi u yoki bu qismining muzlanishi geografik qobiq hayotidagi oydin hodisasidir. Qutblarning siljishi, tog’ paydo bo’lish protsesslari, materiklar maydonining kengayishi, iqlimlarning o’zgarib turishi, Dunyo okeani sathining ko’tarilishi va pasayishi, uning transgressiyasi va regressiyalari va geografik qobiqning boshqa chuqur o’zgarishlari xionosferaning goh kengayib, goh qisqarishi bilan birga ro’y bergan.
• Hozirgi vaqda yuqorida aytib o’tilganidek, doimiy muzlar bilan qoplangan maydon quruqlik yuzasining taxminan 11 % ni tashkil etadi. Agar yer sharidagi barcha muzni quruqlik yuzasiga bir tekis taqsimlansa, uning qalinligi 182 m bo’lar edi. Doimiy qor bilan muzlar barcha iqlim mintaqalarida bo’lsa-da, ularning miqdori turli mintaqalarda turlichadir.
• Arktika orollarida, Grenlandiya qirg’og’ining bir qismini hisobga olmasak, qor chegarasi dengiz sathidan balanddan o’tadi. Shu sababdan uning sohillaridagi muzdan holi joylar ba’zi orollarda ko’proq, ba’zilarida kamroq. Arktikaning sernam Atlantika okeani tamonida muzlanish juda kuchli bo’lib, u miqdorining kamayib borishiga qarab Bering bo’g’ozi tamon qisqara boradi.