1. Ko’llar, ularning turlari va tarqalishi. Botqoqlar va ularning turlari va tarqalishi

Vaqtinchalik qor qoplamining maydoni shimoliy yarim sharda 59 mln km2, janubiy yarim sharda 2 mln.km2, vaqtincha dengiz muzlari yuzasida 24 mln km2

• Vaqtinchalik qor qoplamining maydoni shimoliy yarim sharda 59 mln km2, janubiy yarim sharda 2 mln.km2, vaqtincha dengiz muzlari yuzasida 24 mln km2
• Domiy va vaqtincha muz qoplamining umumiy maydoni 113 mln km2, ya’ni yer yuzasining 22%ni tashkil qiladi. Muzliklar bilan qoplangan eng katta xudud – Shimoliy Muz okeanidir, uning maydoni 12.600 000 km2.
• Yer sharidagi eng uzun tog’ muzlik Lagon tog’idagi Xabbard muzligi- 145 km.
• Eng katta harakatdagi muzlik Lamberta muzligi (Antarktida) eni 64 km, uzunligi 470 km.
• Alp tog’laridagi eng yirik muzlik- katta Alech muzligi bo’lib, uning uzunligi 26,8 km, qalinligi 790 m ga boradi. Islandiyadagi Vatna – yoqul muzligining qalinligi 1036 m. tog’ muzliklarining qalinligi odatda 200 – 400 m bo’ladi. Antarktida bilan Grenlandiyadagi materik muzlari nihoyat katta va qalindir.
• Ko’pchilik tog’li o’lkalardagi muzliklar sutkasiga 20 – 80 sm ga, yiliga 100 – 3000 m harakat qiladi. Faqat Himolay tog’laridagi muzliklarning tezligi sutkasiga 2 - 3 m yoki yiliga 700 – 1300 m.

Grenlandiya va Antarktida muzlik qalqonlarida muzning harakati yana ham sust – sutkasiga 3 -30 sm, yani yiliga 10 – 130 m. Biroq bu qalqonlardan ajralib chiqqan muzliklar tog’ muzliklariga qaraganda ham tezroq – sekundiga 300 sm dan 2700 sm gacha yoki yiliga 1 km dan 10 km gacha tezlik bilan harakat qiladi. Muzlik harakat qilganda uning tanasida zo’riqish (taranglik) vujudga keladi, bu esa muzlikda yoriqlar hosil bo’lishiga olib keladi. Muzlikning yon va o’rta qismlaridagi oqish tezligi bir - biridan farq qilishinatijasida yon yoriqlar vujudga keladi. Muzlik tagidagi chaqiq joylarni kesib o’tganda muzlikda ko’ndalang yoriqlar vujudga keladi. Tik tushib kelgan joylarda sharsharaga o’xshash muz ko’lami – “shavvolari” bo’ladi. Muzlik tor vodiydan keng vodiyga o’tganda bo’ylama yoriqlar orqali ajralib ketadi. Muz quyish nuri, yomg’ir va shamol ta’sirida erishi natijasida muzlik yuzasida o’yiqlar va chuqurlar hosil bo’ladi. Muzlik ustidagi toshlar muzga qaraganda to’q tusli bo’lganligidan tez qizib, tosh ostidagi muz erib chuqurcha hosil bo’ladi, bu yerga erigan suv oqib kelgach, girdob yoki muz kamarlari vujudga keladi. Katta g’ola toshlar, aksincha muzni erib ketishdan saqlaydi va muz qo’ziqorinlari hamda muz kursilarining hosil bo’lishiga olib keladi.

• Grenlandiya va Antarktida muzlik qalqonlarida muzning harakati yana ham sust – sutkasiga 3 -30 sm, yani yiliga 10 – 130 m. Biroq bu qalqonlardan ajralib chiqqan muzliklar tog’ muzliklariga qaraganda ham tezroq – sekundiga 300 sm dan 2700 sm gacha yoki yiliga 1 km dan 10 km gacha tezlik bilan harakat qiladi. Muzlik harakat qilganda uning tanasida zo’riqish (taranglik) vujudga keladi, bu esa muzlikda yoriqlar hosil bo’lishiga olib keladi. Muzlikning yon va o’rta qismlaridagi oqish tezligi bir - biridan farq qilishinatijasida yon yoriqlar vujudga keladi. Muzlik tagidagi chaqiq joylarni kesib o’tganda muzlikda ko’ndalang yoriqlar vujudga keladi. Tik tushib kelgan joylarda sharsharaga o’xshash muz ko’lami – “shavvolari” bo’ladi. Muzlik tor vodiydan keng vodiyga o’tganda bo’ylama yoriqlar orqali ajralib ketadi. Muz quyish nuri, yomg’ir va shamol ta’sirida erishi natijasida muzlik yuzasida o’yiqlar va chuqurlar hosil bo’ladi. Muzlik ustidagi toshlar muzga qaraganda to’q tusli bo’lganligidan tez qizib, tosh ostidagi muz erib chuqurcha hosil bo’ladi, bu yerga erigan suv oqib kelgach, girdob yoki muz kamarlari vujudga keladi. Katta g’ola toshlar, aksincha muzni erib ketishdan saqlaydi va muz qo’ziqorinlari hamda muz kursilarining hosil bo’lishiga olib keladi.