1. Kirish. I. Bob. § Yelimlarning tarkibi va hossalari

[21]

2.Xulosa.

Tabiiy yelimlar quyon terisidan yasalgan yelim va ot yelimidagi kabi hayvon qismlaridan tortib sut oqsillari, hayvon qonidan sarum albuminlari, o’simlik kraxmallari, arab va gum kabi tabiiy saqichlar va tabiiy kauchuk latekslardan tayyorlanadi.
Quruq  yelimlar  tolon,  mayda  bo‘laklar  va  boshqa  ko‘rinishlarda 
ham tayyorlanadi.
Yelimlash  sovuq  (-12..30  °C)  da,  issiq  (+40...+70  °C)  da  va  qaynoq (80 °C va undan yuqori) holda olib borilishi mumkin.
Buyum  yoki  detallami  biriktirishda,  fanerlami  o ‘rtacha  normal  quyuqlikdagi  yelim  eritmasidan  foydalaniladi.  Suyuq  yelim  eritmasi, asosan, gruntovkalash maqsadida ishlatiladi.Yelimlaming puxtaligini aniqlash uchun yelimlangan chok (birikma) tajriba yo‘li  bilan tekshiriladi.  Buning  uchun namligi  7-12  %  bo‘lgan shumtol  yoki  eman yog‘ochidan  namunalar (25x50x50  va 25x50  mm o‘lchamli)  olinib,  tolalar yo‘nalishida  birbiriga parallel  qilib yelimlanadi,  so‘ngra namuna birikmaning yelimlangan  coki  iskana yordamida yorib ko‘riladi.  Agar bunda birikma yelimlangan joyidan ajralmasdan yog‘och yorilsa yoki  ko‘chib chiqsa, yelimning yopishtirish xususiyati  yaxshi,  yelimli  chok  puxta  deb  hisoblanadi.  Tajriba  sharoitida esa, yelimlangan  chokning  puxtaligini  press  yordamida  so‘ruvchi kuchning qiymatini oshira borish yo‘li bilan tekshiriladi va h.Duradgorlik yelimlari  nam  ta’sirida  puxtaligini  yo‘qotadi  (namga chidamsiz  bo'ladi).  Shuning  uchun  nam  sharoitda  ishlaydigan buyumlar namga chidamli maxsus yelimlar bilan yelimlanadi.Albuminli  yelim  hayvon  qoniga  ohak  aralashtirish  yo‘li  bilan olinadi.  Albuminli  yelim  bilan  yelimlanadigan  birikma  issiq  holatda presslab  yopishtiriladi.  Yelimlangan joyda  qoramtir  chok  hosil  bo‘ladi. Albuminli yelimlar faqat yelimlangan fanerlar uchun  ishlatiladi.Kazeinli  yelimning  asosiy  tarkibiy  qismini  yog‘i  olingan  sutdan tayyorlangan  quruq  suzma  tashkil  etadi.  Quruq  kazein  yelimi  510 mm  li qattiq donachalar ko‘rinishida yoki  oqish,  ba’zan och  sariq tusli kukun  holida  tayyorlanadi.  Kukun  (tolon  holidagi)  kazein  yelimi kazein,  so‘ndirilgan  ohak,  natriy  ftorid,  soda  mis  kuporosi  va  kerosin aralashmasidan  iborat.  Bu  moddalar  tegishli  yelimning  turli xossalarini  yaxshilash  uchun  qo‘shiladi.  Masalan,  mis  kuporosi yelimning  nam  va  suvga  chidamliligini  oshirib,  chirishdan  saqlaydi; kerosin  esa  tolonning  mushtlashib  qolmasligini  ta’minlaydi;  natriy ftorid  va  soda  erituvchi  sifatida  qo‘shiladi;  so‘ndirilgan  ohak 
yelimning o ‘ta puxtaligini ta’minlaydi.Sanoat miqyosida kazeinli yelimlaming 

[22]

«Ekstra»  va oddiy navlari ishlab chiqariladi.Kazeinli yelim besh oy muddat ichida foydalanishga yaroqlidir.Karbinolli  yelim   tashqi  ko‘rinish jihatidan  rangli  glitseringa  o ‘xshash  xushbo‘y,  och  sariq  rangli,  tiniq suyuqlikdir.Material  ustiga  yupqa  qilib  surtilgan  bu  yelim  tezda  qotib, benzinda,  moylarda  erimaydigan,  suv  va  kislota   t’siriga  chidamli parda hosil qiladi.Karbinolli  yelim  bilan  yog‘ochni  metallga,  metallni  shisha,  charm, marmarga yopishtirib, mustahkam, ajralmas birikmalar hosil qilinadi.