|
Glyutinli yelim. Hozirgi vaqtda bu yelimlar o‘zlarining ko‘pgina ijobiy xususiyatlari (yuqori mustahkamlikka ega boigan birikmalar hosil qilishi, tayyorlanishining oddiyligi, kimyoviy inertligi, zararsizligi, tayyor yelimni saqlash juda osonligi va b.) tufayli sanoat miqyosida sintetik yelimlami deyarli siqib chiqarmoqda.Lekin, bunday yelimli birikmalarning uzoq qotishi yelimlaming kamchiligi hisoblanadi.Glyutinli yelimlar tarkibidagi boshlangich moddalarga qarab go‘shtparda, suyak va baliq yelimlariga boiinadi.Polivinilatsetatli yelimlar turli charm, qog‘oz, yog‘och, mato, shisha va metallami biriktirish uchun ishlatiladi. Ayniqsa, abraziv sanoati tarmoqlarida juda keng ishlatiladi. Polivinilatsetatli yelimlar polimerlar eritmasi (yelimi); tarkibida uchuvchi (bugianuvchi) moddalar boim agan yelimlar; emulsion tarkibli yelimlar kabi guruhlarga boiinadi. Shuni aytib o‘tish kerakki, o‘quv ustaxonalarida, turmushda, ko‘pincha suvemulsion yelimlar keng ishlatiladi, chunki bunday yelimlaming tannarxi arzon, zararsiz, yonmaydi, yelimli choklar bilinmaydi (ko‘rinmaydi).Rezinali yelimlar, asosan, eritmalarga kauchuk yoki rezinali aralashmalarni qo‘shib eritish orqali hosil qilinadi. Bunday yelimlar vulkanizatsiyalovchi (tabiiy kauchukning organik eritma bilan aralashmasi), issiqda vulkanizatsiyalovchi (140150 °C harorat ta ’sirida) va o‘zi vulkanizatsiyalovchi (xona haroratida) yelimlar guruhlariga boiinadi. Ikkinchi va uchinchi guruhlarga kiruvchi yelimlarga, asosan, sintetik smolalar qo‘shiladi. Ushbu yelimlar bilan hosil qilingan birikmalar vulkanizatsiyalovchi yelimlar yordamiaRezinali yelimlar yordamida rezinani rezina bilan, metallar, shishalar va boshqalar bilan birlashtirib, yelimli birikmalar olinadi.Bundan tashqari, texnikaning turli sohalarida metallami o ‘zaro va nometall konstruksion materiallar bilan yelimlab birikma hosil qilish uchun tarkibi sintetik smolalar va sintetik kauchukdan iborat boMgan yelimlar (БФ-2, БОМ , ВС-Ю Т B K -32-200, BK-3, BK-4, K-153) va epoksidli yelimlar (П ВК-1, BK-7, ПУ-2, BK -5) ham keng ishlatiladi.Lok va bo‘yoq materiallar Xalq xo‘jaligining turli sohalarida ishlatiladigan lok va bo‘yoq materiallar asosan suyuq, xamir (pasta) va kukun ко‘rinishlarida boʼlishi mumkin.Har qanday lok yoki bo‘yoq materiallar bilan turli sirtlami qoplaganda yupqa parda yoki qatlam hosil boMadi. Hosil boMadigan bunday qatlam tegishli buyum (detal) materialini korroziyadan (metall va qotishmalarga xos), egilish (bu
[23]
kilish) va namlanishdan (yog‘och va plastmassalarga xos) saqlaydi yoki ulargtashqi chiroy, estetik ko‘rkamlik baxsh etadi.Shuning uchun hozirgi vaqtda detallami (buyumlarni) lokbo‘yoq materiallar bilan qoplash yoki muhofaza qilish sanoat miqyosida keng qoʼllanilmoqda. Lekin shuni ham ta’kidlab o ‘tmoq lozimki, lok- bo‘yoq materiallar bilan qoplangan detallar (buyumlar) ning ko‘rinishini va xususiyatlarini (uzoq vaqt) yo‘qotmasligi ko‘pgina
omillarga bogMiq boMadi. Masalan, lok-bo‘yoqlami to ‘g‘ri tanlash,
tegishli qoidaga rioya qilingan holda qoplash, ulami yopishqoqlik
(adgeziya) kuchining qiymatini, lok-bo‘yoq materiallar bilan qopla-
nadigan detal (buyum) materiallarining termik kengayish koeffitsiyentini, buyumdan foydalanish sharoitini (muhit, harorat va b.) hisobga olgan holda ishlatish orqali xizmat muddatini uzaytirish mumkin.
Lok va bo‘yoqlar tarkibiga ko‘ra, loklar, emallar, gruntovkalar va
shpatlyovkalarga boʼlinadi.
Loklar organik eritmalarga (spirt, efir, skipidarga), asosan, smola
va smolaga o ‘xshash mahsulotlami qo‘shish orqali tayyorlanadigan
parda hosil qiluvchi materiallar. Loklar turli buyumlar (detallar) ga
qoplash orqali ulami turli ta’sirlardan muofaza qilish va ko‘rinishini
ko‘rkam qilish, turli materiallami elektr o ‘tkazmaydigan qilish hamda
emal bo‘yoqlar tayyorlash uchun xalq xo‘jaligining turli sanoat
tarmoqlarida keng ishlatiladi. Loklaming asosan tabiiy (moyli) va
sun’iy (xlorvinilli, bakelitli va b.) turlari boiadi.
Emal bo‘yoqlar asosan turli pigmentlami loklarga qo‘shish
orqali hosil qilinadi Emallar, emal bo‘yoqlar, nitroemallar (nitrot-
sellulozali bo‘yoqlar), smolali, moyli va boshqa turdagi bo‘yoqlarga
bo‘linadi.Gruntovkalar loklarga 50b70 % turli pigmentlar (xrom kislotaning tuzi, qo‘rg‘oshinli surik va b.) qo‘shib tayyorlanadi. Ular turli metallami korroziyadan, yog‘ochlami chirishdan muhofaza qilish uchun moijallangan.Gmntovkalarning, asosan yelimli, moyli va nitrotsellulozali turlari boiadi. Buyum (detal) ni shpatlyovkalashdan oldin gruntovkalanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
