1. Kirish. I. Bob. § Yelimlarning tarkibi va hossalari

§.1. Yelimlarning tarkibi va hossalari.

Yopishtiradigan mustahkam qatlam hosil qiladigan xususiyatga ega bo‘lgan moddalar Yelimlar deb ataladi.

Kelib chiqishiga ko‘ra, yelimlar ikki gruppaga: tabiiy va sintetik gruppalarga Ajratiladi. Tabiiy yelimlar gruppasiga hayvonot yoki oqsilli (glyutin, kazein, Albumin), o‘simlik (moyli va dukkakli o‘simliklar kunjarasi va shirdoni, tabiiy Smolalar, natural kauchuk, kraxmal, dekstrin asosida tayyorlangan yelimlar), mineral (silikatli, asfaltli, bitumli) yelimlar kiradi. Mebel, faner va qurilish konstruksiyalari Ishlab chiqarishda tabiiy yelimlardan (oz miqdorda) hayvonot yelimi ishlatiladi. Sintetik yelimlar g‘ovakdor moddalardan murakkab kimyoviy jarayonlar Natijasida olinadigan sintetik smolalar asosida ishlab chiqariladi. Elimlar asosiy yelimlash moddalari, erituvchi va yordamchi moddalardan Tarkib topgan.

Eritgichlar Asosiy yelim Moddasini. Eritish Hamda Uni Ma’lum Konsentratsiyaga yetkazishga xizmat qiladi. Eritgichlarga suv, spirt, ishqorning Suvdagi eritmasi, organik erituvchilar misol bo‘la oladi. Yordamchi moddalar yelim hosil qiluvchilar, to‘ldirgichlar, katalizatorlar, Qotirgichlar, stabilizatorlar, oshlovchilar, antiseptiklar, plastifikatorlar Va Ko‘piklantiruvchi moddalarga ajratiladi. Elim hosil qiluvchilar asosiy yelim moddasining eritma holatiga o‘tishiga Yordam beradi: ularga suyuq shisha, o‘yuvchi natriy, ohak, ammiak kiradi. To‘ldirgichlar deb asosiy yelim moddasi sarfini kamaytirish va yuza sirtiga Shimilishini kamaytirish uchun ishlatiladigan moddaga aytiladi. U yelimli chokdagi Cho‘kishni kamaytiradi. To‘ldirgich sifatida yog‘och uni, gips va boshqa moddalar Ishlatiladi.

Katalizatorlar – sintetik smolalar ishlab chiqarishda smola hosil bo‘lish Jarayonini tezlashtirish uchun ishlatiladigan modda. Katalizatorlarga misol qilib Anorganik va organik kislotalar, bu kislotalarning tuzlari, sulfonaftenli kislotalar, Ishqorlarni ko‘rsatish mumkin.

Qotirgichlar Deb, Smolali yelimlarning Erimaydigan Qattiq Va Suyuqlanmaydigan holatga o‘tishini tezlashtirish uchun ishlatiladigan moddalarga Aytiladi. Sovuq holatda qotadigan fenol-formaldegidli smolalar

[2]

uchun qotirgichlar Sifatida kerosin kontakti yoki sulfonaftenli kislotalar, karbamid-formaldegidlismolalar uchun ammoniy xlorid va kuchsiz (shavel, sut, chumoli) kislotalari qo‘llaniladi.

Stabilizatorlar yelimlarning yopishtirish xossasini, ularning konsentratsiyasini ma’lum vaqt davomida saqlab turishga yordam beradigan moddalar. Stabilizatorlar sifatida atseton, etil spirti, organik eritgichlardan foydalaniladi.