1§. Jamiyatni axborotlashtirish va kompyuterlashtirish muammolari

16.2. Informatsiyalarni uzatish va qayta ishlash usullari
Informatsiyalarni ABS lariga uzatish, qayta ishlash va natijalarni chiqarishning turli usullari aks ettirilgan umumiy sxema 16.1 - rasmda ko’rsatilgan.
Rasmda quyidagi belgilashlar qabul qilingan:
KL - klaviatura: MD - magnit diski: AK - aloqa kanali, EHM tarmog’i.
Lekin informatsiyalar bu bosqichlardan qanday usul bilan o’tganda ham ular tarkibida ma’lum darajada xatolar paydo bo’lishi mumkin. Bunga asosan quyidagilar sabab bo’ladi:
- informatsiyalarni klaviaturadan EHM xotirasiga kiritayotgan operatorning tajribasizligi, e’tiborsizligi, shoshganligi, charchaganligi va h.k;
- informatsiyalarni uzatish va qayta ishlash texnika vositalarining nosozligi;
- aloqa kanaliga ta’sir qiluvchi ichki va tashqi xalaqit beruvchi sabablar (shovqinlar, har xil impulslar, atmosfera hodisalari va h.k).

1 6.1-rasm.

16.1-rasm
16.3. Informatsion xatolar va ularning turlari
Informatsion tizimlarida uchraydigan xatolardan eng ko’pi operator tamonidan yo’l qo’yiladigan xatolar bo’lib, ular barcha xatolarning 85% ni tashkil qiladi. Bunday xatolar asosan quyidagilardir:
- bir belgi o’rniga adashib boshqa raqamni kiritish (90%);
- bir nechta belgilarni tushirib qoldirish yoki ortiqcha kiritish (3%);
- ikkita oldinma-ketin kelgan belgilarning o’rnini almashtirib kiritish (6%);
- ikkita yoki undan ko’p belgilarni noto’g’ri kiritish (1%).
Agar ehtimoliy nuqtai nazaridan baholasak, informatsiyalarning operator tomonidan, aloqa kanalida va texnikaviy vositalar tomonidan, xatoga uchrash ehtimollari quyidagicha bo’ladi:
- operatorning xatosi P1 =1.8E-3 xato /belgi;
- aloqa kanalida xatoga uchrash P2=5E-4 xato/belgi;
- texnikaviy vositalarning nosozligi sababli xatoga uchrashi P3= 0,56E-4 xato/belgi;
yoki umuman olganda, informatsiyalarning barcha bosqichlardan o’tishda xatoga uchrash ehtimoli
P=P1+P2+P3+P1•P2 + P1•P3 + P2•P3 + P1•P2•P3=3.4E-3 xato/belgini tashkil qiladi. Ya’ni 1000 ta belgidan 3,4 tasi xatoga uchrashi mumkin. Ammo bu ko’rsatkich, informatsion tizimlarning, xususan, ABSlarining talabiga aslo javob bera olmaydi. Chunki samarali va optimal boshqarish uchun, zamonaviy informatsion tizimlarda ishonchliligi E-6 - E-7 xato/belgi bo’lgan informatsiyalar talab qilinadi.
Shuning uchun ham, informatsiyalarning ishonchliligini nazorat qilish va talab qilingan darajadagi ishonchlilikni ta’minlash muammosi eng dolzarb muammolardan biridir.