1. iqtisodiyotga kirish

4.2- rasm. Elastik talab egri chizig‘i.

d) E >1 bo‘lganda talab elastik emas. Narxning pasayishi mahsulotning 1% dan kam sotishga imkon beradi ( 4.3.- rasm). Noelastik talabda narxning pasayishi savdo hajmining shunchalik kichik o‘sishiga olib keladiki, natijada yalpi daromad miqdori kamayadi (past narxga to‘g‘ri keladigan to‘rtburchakning maydoni yuqori narxga mos keladigan to‘rtburchakning maydonidan kichik).

4.3 - rasm. Noelastik talab egri chizig‘i

Agar biz elastik va noelastik talab egri chiziqlarini solishtirsak, unda noelastik talab egri chizig‘i elastik talab egri chizig‘iga nisbatan tikroq ekanligini ko‘rishimiz mumkin, ya’ni elastiklik sharoitida talab egri chiziq yotiq bo‘lsa, noelastik sharoitida bu chiziq tikkaroq ekanligi bilan ajralib turadi.

Elastik talab tovarlari - bu talab miqdori ushbu tovar narxining oshishidan ko‘proq kamayadigan tovarlar. Masalan, agar narx 5% ga ko‘tarilsa, unda talab 10% ga kamayadi. Bunga hashamatli tovarlar yoki kino chiptalari misol bo‘la oladi. Ular uchun narxlarning oshishi umumiy daromadning o‘sishiga emas, balki pasayishiga olib kelishi mumkin, chunki odamlar ularsiz kun ko‘rishlari yoki ushbu tovarlarning o‘rnini bosadigan mahsulotlarni topishlari mumkin. Kinoga borish o‘rniga, odamlar televizorda film tomosha qilishlari yoki umuman film ko‘rmasliklari mumkin.

Elastik bo‘lmagan talab tovarlari - bu talab miqdori ushbu tovar narxining o‘sishidan kamroq kamayadigan tovarlardir. Masalan, agar narx 5% ga oshsa, unda talab atigi 3% ga kamayadi. Masalan, insonga birinchi galda zarur bo‘lgan tovarlar. Ular narxining oshishi har doim umumiy savdo daromadlarining ko‘payishiga olib keladi. Masalan, O‘zbekistonda non narxi oshsa ham, odamlar uni har qanday narxda sotib olishadi. Odamlar yashash darajasi past bo‘lgan davrda past toifadagi tovarlarga talab normal tovarga bo‘lgan talabga o‘xshab shakllanadi. Faqat iste’molchining turmush darajasi oshib borgan sari normal va past toifadagi tovarlar o‘rtasidagi chegara ko‘rina boshlaydi.

Talabning daromadga bog‘liq elastligi (ingl. income elasticity of demand) daromadning o‘zgarishiga javoban talabning naqadar o‘zgarganligini bildiradi. Bu o‘zgarishlar tegishli koeffitsiyentlar yordamida hisoblanadi.

Talabning daromad bo‘yicha elastligi koeffitiysenti - bu talab qilinadigan tovarlar va xizmatlar narxlarining o‘zgarishiga javoban ularning miqdorini o‘zgartirish darajasini aks ettiruvchi raqamli ko‘rsatkich. Talabning daromad bo‘yicha elastligi koeffitsiyenti quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:

Et = Δ Q% / ΔD %

Bu yerda: EK – bu elastiklik koeffitsiyenti;

Δ Q % - bu talab miqdorining foizli o‘zgarishi;

Δ D% - bu daromadning foizli o‘zgarishi.

Talabning daromadga bog‘liq elastligining kattaligi va uning daromad darajasiga bog‘liqligi tovar turiga bog‘liq. Daromad miqdoriga bog‘liqligi jihatidan quyidagi mahsulot turlari farqlanadi: oddiy va past toifadagi tovarlar.