1. Халқаро бизнеснинг мақсади ва фаолият майдони

ДИВЕРСИФИКАЦИЯ (лот. diversifi catio — ўзгариш, хилма-хил тараққиёт) — корхона (бирлашма) ларнинг фаолияти соҳалари ва ишлаб чиқарадиган маҳсулотлари турининг кенгайиши, янгиланиб туриши. Диверсификацияда юқори самарадорликка эришиш, иқтисодий фойда олиш, банкротликка барҳам бериш ва бошқа мақсадларда амалга оширилади. Илгари бир соҳада ихтисослашган фирмаларнинг (саноат, қ. х., транспорт, молия ва ҳ. к.) бошқа и. ч. тармоклари, хизмат кўрсатиш соҳаларига, биринчи навбатда, юқори фойда берадиган соҳаларга кириб бориши уларнинг хўжалик фаолияти соҳалари ва имкониятларини кенгайтиради. Диверсификация натижасида турли-туман товарлар ишлаб чиқарадиган, хизмат кўрсатадиган ҳамда и. т. ва ишланмалар билан банд бўлган кенг тармоқли, аммо ҳамиша ҳам технологикжиҳатдан ўзаро боғлан-маган мажмуалар (мас, агросаноат мажмуи, ўрмонсаноат мажмуи) вужудга келади ва бу ишлаб чиқариш Д. си дейилади. Бундан ташқари унинг кредит Д. кўриниши ҳам бор (бунда кредит сифатида бериладиган капитал маблағлар хавф-хатарни камайтириш ва юқори фойда олиш мақсадида турли-туман объектлар ўртасида тақсимланади). Бундай Диверсификация тармоклараро капитал концентрацияси жараёни ва корхоналараро ички беқарорликнинг кучайи-ши билан боғлиқ.
Дунё мамлакатларида Диверсификация жараёни 20-а. нинг 50-й. лари ўрталаридан ривожлана бошлади. Дастлаб АҚШ, Япония, Ғарбий Европа давлатларида Диверсификация саноат, транспорт, қурилиш, молия соҳаларида вужудга келади. Шу боис Диверсификация характери мазкур давлатларнинг ижтимоийиқтисодий омиллари, шунингдек, бошқа давлатларга тегишли бўлган умумий омиллар (илмий-техника инқилоби, юқори фойда учун кураш, рақобат кураши, техник тараққиётдан қолиб кетмаслик ва б.) билан белгиланади. Диверсификацияда фирмалар, айниқса, монопол фирмалар куп тармоклилик тусини олади. Улар аввало кўп даромадли, тез ривожланадиган соҳалар (мас, электроника, кимё)да фаолият бошлайди. Компаниялар маҳсулот и. ч. билан бирга, шу маҳсулот учун зарур бўлган хом ашёни ҳам ўзлари тайёрлашга киришади. Маблағларни кам даромадли соҳадан тежаб кўп фойда берадиган тармокларга сарф этадилар. Мас, АҚШ концернлари хизмат кўрсатиш, қурилиш, ер майдонлари савдоси, нашр ишлари, савдо-сотиқ ахбороти, жиҳозларни ижарага бериш ва б. да фаолият юритди.
Ўзбекистан халқ хўжалигида янги барпо этилган саноат корхоналарида асосий маҳсулот туридан ташқари қўшимча маҳсулотлар, халқ истеъмоли товарлари и. ч. йўлга қўйилган.


ИНТЕГРАЦИЯ
ИНТЕГРАЦИЯ (лот. integratio — тиклаш, тўлдириш, integer — бутун сўзи-дан) — 1) система ёки организмнинг айрим қисмлари ва функцияларининг ўзаро боғлиқлик ҳолатини ҳамда шун-дай ҳолатга олиб борувчи жараённи ифодалайдиган тушунча;
2)фанларнинг яқинлашиши ва ўзаро алоқа жараёни; дифференциация билан бирга кечади;
3) 2 ва ундан ортиқ давлатларнинг иқтисодиётини ўзаро мувофиқлаштириш ва бирлаштириш (қ. Иқтисодий интеграция).
ИҚТИСОДИЙ ИНТЕГРАЦИЯ
ИҚТИСОДИЙ ИНТЕГРАЦИЯ — турли корхона ва тармоқларнинг, шунингдек, мамлакатларнинг и. ч. соқасида бирбирига яқинлашуви, улар ўртасида узвий иқтисодий алоқалар ўнатили-ши, мамлакатлараро ягона умумий хўжаликнинг шаклланиши жараёни. Иқтисодий интеграция бутун бир мамлакатлар миллий хўжаликлари даражасида, шунингдек, корхоналар, фирмалар, компаниялар, корпорациялар даражасида ҳам куза-тилади. Иқтисодий интеграция ишлаб чиқариш-технологик алоқаларнинг кенгайиши ва чуқурлашувида, ресурслардан ҳамкорликда фойдаланиш, капиталларни бирлаштиришда ҳамда иқтисодий фаолиятни амалга ошириш жараёнида бирбирига қулай шароитларни яратишда, ўзаро тўсикларни олиб ташлашда намоён бўлади. Иқтисодий интеграция асосида меҳнат тақсимоти ётади. Меҳнат тақсимоти туфайли айрим маҳсулотлар эмас, балки деталлар ҳам ихтисослашган корхона ва тармоқларда ишлаб чиқарилади. Шу тариқа корхона ва тармоқлар ўзаро яқин ва мунтазам иқтисодий алоқа боғлайди. Аввало, корхоналар ўртасида Иқтисодий интеграцияи юз беради ва уларнинг бирлашмаси вужудга келади, сўнгра Иқтисодий интеграция тармоқлараро миқёсда юз бериб, йирик и. ч. мажмуалари пайдо бўлади. Бир тармоқ доирасида горизонтал интеграция, тармоқлараро эса вертикал И. и. юз беради. Вертикал Иқтисодий интеграцияга агросаноат мажмуи мисол бўлади, у қ. х., озиқ-овқат, қ. х. машинасозлиги, кимё саноати ва б. ни ўз ичига олади. Меҳнат тақсимоти халқаро миқёсда амалга ошиши билан хўжалик ҳаёти байналмилаллашади, моддий маҳсулот яратишда турли мамлакатларда корхона ва тармоклар қатнаша боради, бинобарин, мамлакатлараро Иқтисодий интеграция юзага келади, бунинг натижасида мамлакатлар иқтисодиётида ихтисослашиш юз беради ва мамлакатлар бир-бирларига маҳсулотлар ва хизматлар етказиб беради. Шу сабабли ҳоз. даврда халқаро Иқтисодий интеграция энг юқори даражадаги ва етакчи интеграция кўриниши ҳисобланади.
Халқаро Иқтисодий интеграция узоқдавом этадиган кўп босқичли жараён бўлиб, турли шаклларда юз беради. Биринчи босқичда турли мамлакатлар ўртасида эркин савдо-сотиқ олиб бориладиган, божхона тўловлари, экспорт квоталари бекор қилинган эркин савдо зоналари ташкил этилади. Натижада давлатлараро товар айирбошлашда интеграциялашув юз беради. Иккинчи босқичда эркин иқтисодий зоналар шаклланиб, бу ерда ҳам бир неча мамлакатлар бирлашади. Бу босқичда ин-теграцион алоқалар савдо-сотиқ билан чекланмасдан саноат, банк, суғурта иши ва технология соҳасида ҳам юз беради. Бу зоналар очиқ иқтисодий худудлар ҳисобланади, иқтисодий алоқалар эркин ва кўп қиррали бўлиб, барча иқтисодиёт субъектлари имти-етларга эга бўладилар.
Учинчи босқичда умумий бозор шаклланади. Умумий бозорни ташкил этган мамлакатларнинг миллий бозорлари бирбири учун очиқ бўлади, амалда миллий бозорлар бирла-шиб, мамлакатлараро умумий бозор вужудга келади. Бу бозорда барча товарлар эркин, ҳеч бир чекловларсиз кўчиб юради. Иш кучи, капитал ва товарлар бир мамлакатдан бошқасига ўтади, қайси мамлакатда ресурсни ишлатиш қулай бўлса, у шу ерга бориб жойлаша олади. Умумий бозорда иқтисодий чегаралар амалда бекор килинади, божхона тўловлари, экспорт квоталари, товар сифатига талаб минимал дара-жага келтирилади. Умумий бозор дастлаб 1957 й. дан Европада шаклланган (қ. Европа Иттифоқи). Тўртинчи босқичда Иқтисодий ва валюта ит-тифоқи доирасида интеграция юз беради. Бу ерда интеграцион алокалар савдо-сотиқ ва ишлаб чиқариш билан чекланмай, молия, пул муомаласи ва банк тизимига ҳам кириб боради. Европа Иттифокига кирган 15 мамлакатдан 12 тасида 2000—2001 й. ларда умумий пул — евро муомалага киритилди, миллий пуллар муомаладан аста-секин чиқарилди, ягона солиқ тизими жорий этилди, миллий бюджетлар сакланган ҳолда ягона, умумий бюджет ҳам ту-зиладиган бўлди. 21-а. бошларидаги интеграциянинг энг юқори шакли бўлган Иқтисодий ва валюта иттифоқи мамлакатлар иқтисодиётини юксак даражада бирлаштиради, иқтисодий умумийликка устуворлик беради, аммо айрим мамлакатлар мустақиллигини маълум даражада чеклайди (миллий парламентлар ва ҳукуматларнинг бир қатор ваколатлари Европа Иттифоқининг умумий органларига берилган).


Ҳар бир янги маҳсулот, истеъмол бозорини чиқмасдан тўрт даврлар орқали бориш тақдир этилади. ҳаёт цикли босқичлари аталади маҳсулотлар жорий этиш, ўсиш, камолотга ва пасайиши: қуйидаги тарзда. Нима бўлишидан қатъий назар вақт муайян вақт ўтгач, у бозор ишлаб чиқилган модел ўрнини, юқори сифатли янги маҳсулот бўлиши мумкин.ҳаёт цикли амалга ошириш босқичига - маҳсулот бозорига киришга бошланади. янги объектлар учун энг муҳим даври. маркетинг вазифаси - бозорни тайёрлаш. ёрдам, намуналар тарқатиш, телевидениеда реклама, кўчада баннерлар ва бошқалар: давомида кенг реклама ҳисобланади Бу, ҳамма нарса бозорга кириб моллари кучли талаб билан бирга эди учун қилинади бўлади. Бу ҳолда, ишлаб тез-тез катта йўқотишлар бўлади. Лекин улар, истеъмолчиларга товар ҳақида маълумот этказиш учун янги маҳсулотни синаш учун унинг истагини тортмаслик учун ёрдам беради. У улар келажакда олий фойда учун деб аталмиш Спрингбоард билади, чунки компания, биринчи йил зарар тайёр. Агар ишлаб чиқарувчи юқори сифатли маҳсулот бозорини забт истаса, мукаммал қадам бепул намуналарини тарқатиш эътибор учун. дўкон танлашда бир севимли маҳсулот ҳисобланади сотиб олишга тайёр бўлади Истеъмолчилар дарҳол келажакда янгилик баҳолаш мумкин бўлади. Бу босқичда, нархлар икки турдаги фойдаланиш мумкин: паст нархини ёки юқори.маҳсулотлар ишлаб чиқарувчи энг дастлаб паст нарх белгилаш этилади харидорларни жалб қилиш. Натижада, маҳсулот каби истеъмолчилар бўлса, улар бир катта баҳога сотиб келажакда тайёр. "Ҳашаматли" ишлаб чиқарувчилар маҳсулот қатор дарҳол юқори нархини белгилаш. маркетинг Бундай стратегия "каймагıнı", дейилади. Бой одамлар, албатта, юқори сифати учун юқори нархлари тўлашга тайёр. Аста-секин, нарх томчи, лекин бу ҳаракат бир катта ғалаба қозониш учун этказиб берувчи томонидан амалга оширилади бозорини.