1. Fanning mohiyati. Fan


Dialektik va formal mantiq. Ularning ilmiy bilishdagi o`rni



Download 96,88 Kb.
bet14/36
Sana23.02.2022
Hajmi96,88 Kb.
#161430
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   36
Bog'liq
1. Fanning mohiyati. Fan

19.Dialektik va formal mantiq. Ularning ilmiy bilishdagi o`rni.
Формат ва диалектик мантикнинг асосий муаммоси - хакикатга эришишимуаммосидир.
Диалектик мантик инсон тафаккурининг ривожланиш конуниятлари тугрисидаги таълимотдир. Диалектик мантик. борликнинг ривожланиши рух, онг ва тафаккурнинг ривожланиши билан узвий Богликлигига таянади. Шунга кура диалектик мантик хакикатга билмасликдан билишга, тула ва аник булмаган билимлардан туларок, мукаммалрок билимларга караб бориш жараёни сифатида карайди. Диалектик мантик нуктаи назаридан илмий ижод узлуксиз равишда кечадиган илмий билимларнинг шаютланиши ва ривожланиш жараёнидир.
Диалектик мантикнинг мохиятини англамок учун диалектика, диалектик тафаккур услуби тушунчалари орасидаги бирлик, умумийлик, алокадорликни хисобга олмок лозим. «Диалектика» сузини биринчи марта антик давр файласуфи Сукрот (эр.ав. 469-399) куллаган. Бунда у диалектикани мулохаза юритиш усули сифатида таърифлаг ан. Диалектика деганда икки нарса назарда тутилади.
Биринчидан, диалектика олам ва тафаккур тараккиётининг энг умумий конунлари тугрисидаги таълимот; иккинчидан, диалектика тушунчаси диалектик фикрлаш услуби маъносини ифодалайди. Шу маънода у метафизика, софисктика, метафизика, догматика, эклектик тафаккур услублари дан фаркланади
Формал мантик хам, диалектик мантик хам оламни англаш, у асосда чин билимлар хосил килиш йулларини урганади. Лекин формал мантик тугри билимни хосил килишнинг конунлари хакида бахс юритса,диалектик мантик тафаккурда билимларнинг шаклланиши ва ривожланиши кай даражада ва кандай кечишини урганади
Диалектик мантик хакикатни билиш конунияглари тугрисидаги таълимотдир.
Формал мантик диалектик мантик билан чамбарчас боглик, алокадор. Оламни билиш, у хакида илмий билимларни хосил килишда уларнинг хар иккиси мухим урии тутади. Илмий ижодда формал ва диалектик мантикнинг урнини инкор этмаган холда, диалектик мантик хал килувчи ахамиятга эга эканлинини унутмаслик лозим. Диалектик мантик хозирги замон илмий билиш мантикидир. Диалектик мантик фаннинг хусусий, узига хос усуллари билан чамбарчас богликликда тадкикотчининг тадкикот объектини чукур урганишига имкон яратади.
Диалектика илмий билишнинг методологик асоси булиб хисобланади.
Диалектик мантикнинг марказида тараккиёт муаммоси туради. Диалектик мантик олам каби у хакдаги билимлар хам доимо харакат, узгариш, гараккиётда; бу жараён конуний, унинг натижасида олам хакида янгидан-янги билимлар хосил булади. Бунинг учун энг асосий шартга риоя килмок - олам, ундаги нарса ва ходисаларни диалектик (алокадорлик ва тараккиётда) урганмок лозим.
Диалектика оламни билишнинг энг умумий, универсал усуллари хакидаги таълимогидир. Шу маънода диалектиканинг конунлари, категориялари, тамойилларини чукур англаш, илмий ижодда улардан фойдалана билиш илмий билимларни хосил килишга имкон яратади. Фанлар сохасидаги янгиликлар, кашфиётларнинг шаклланишига диалектика муайян даражада таъсир курсатган.
Диалектиканинг илмий ижоддаги урни унинг конунларида намоён булади. Диалектиканинг уч конуни: диалектик зиддиятлилик, микдор ва сифат узгаришларининг узаро бир-бирига утиши, инкорни инкор конуни оламни билиш конунлари хамдир.
Диалектик зиддиятлилик конунига кура оламдаги хар бир нарса, ходиса карама-карши томонлар бирлигидан иборат, уларнинг бири иккинчисини такозо этади, бири иккинчисисиз мавжуд була олмайди. Айни вактда улар узаро бир-бирларини инкор этадилар, улар орасидаги кураш тараккиётнинг ички импульси хисобланади; у туфайли эскилик емирилади, янгилик пайдо булад
Микдор ва сифат узгаришларининг узаро бир-бирига утиши конуни нарса ва ходисалардаги узгаришлар мохиятини англашга ёрдам беради. Унга кура нарса ва ходисалардан сезиларли булмаган узгаришлар аста- секин туплана бориб, маълум бир боскичида меъёрни бузади ва туб сифат узгаришларига олиб келади, яъни тараккиёт содир булади
Диалектик мантикнинг бу конуни илмий билиш ва амалиёт учун методологик ахамиятга эга. Тадкикотчи урганилаётган предметнинг микдорий томонлари, сифат хусусиятларини урганиш билан бир каторда улар орасидаги муносабатга уз диккатини каратмоги лозим булади. Бу уз навбатида фикр юритишда бир ёкламаликдан, субъективизмдан холи булиш имкониятини яратади.
Илмий билишда диалектиканинг инкорни инкор конуни талабларини инобатга олиш мухим урин тутади. Инкорни инкор конунига мувофик объектив вокеликдаги нарса ва ходисалардаги тараккиёт узлуксиз тарзда кечадиган эскининг янги томонидан инкор этилиши тарзида руй беради. Хдр бир нарса, жараён инкор этилиш жихатига эга. Ички зиддиятлар туфайли тараккиёт жараёни содир булади: эски нарса емирилади ва янги нарса вужудга келади. Вужудга келган янги нарса эскининг инкор килинишидир. Эскининг янги томондан инкор килиниши натижасида нарса ва ходисаларнинг илгарилама харакати содир булади. Тараккиёт бир-бири 'билан алмашиб турадиган боскичлардан иборат булиб, бир боскич иккинчиси томонидан, у хам уз навбатида кейинги боскич томонидан инкор этилади.

Диалектика илмий билишнинг энг умумий , универсал методи ва


методологияси хисобланади.
Илмий билишнинг диалектик методи деганда:
а) диалектика тафаккурлаш (фикр юритиш) усули;
б) диалектика категория лари;
в) диалектика конунлари - хамда
г) диалектика тамойиллари назарда тутилади.

Download 96,88 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   36




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish